Σε όλη σχεδόν την έκταση του Γεωπάρκου της Σητείας έχουν αποτυπωθεί τα σημάδια ενός μοναδικού αρχαιολογικού και ιστορικού τοπίου, που έχει καταγράψει όλο το φάσμα κατοίκισης του από τον άνθρωπο.
Οι Γεω -αρχαιολογικοί γεώτοποι αποτελούν ένα από τα σημαντικά στοιχεία που συνθέτουν και εμπλουτίζουν το Γεωπάρκο της Σητείας. Είναι χώροι που συνδυάζουν την γεωλογία και την ιστορία της περιοχής και μαζί με τους παλαιοντολογικούς και απολιθωματοφόρους Γεώτοπους δίνουν στον επισκέπτη την ευκαιρία να κατανοήσει την δημιουργία και την εξέλιξη αυτής της γης και των ανθρώπων που την κατοίκισαν.
Νιώθουμε τυχεροί που γνωρίσαμε ένα σημαντικό άνθρωπο και επιστήμονα, τον γεωλόγο, ερευνητή και εκπαιδευτικό Στέλιο Μανωλούδη. Μας χάρισε απλόχερα την γνώση και την έρευνα του, μας υπέδειξε τους Γεώτοπους που θα μπορέσουμε στο μέλλον να αξιοποιήσουμε, με στόχο τον εμπλουτισμό των γεωτουριστικών μας διαδρομών. Μας έδωσε την ευκαιρία να μάθουμε για τον τόπο μας και την ιστορία του που δεν την γνωρίζουμε και δεν μπορούμε να τον εκτιμήσουμε , καταστρέφοντας τον πολλές φορές αγνοώντας την σπουδαιότητα του. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο για τα μνημεία , αλλά και για την σπάνια και μοναδική βιοτική και αβιοτική ποικιλότητα που διαθέτει. Μόνο ένας ενήμερος πολίτης , μπορεί να γίνει ένας ευαισθητοποιημένος πολίτης, που θα μπορεί να εκτιμά ακόμα και το ελάχιστο και το φαινομενικά ασήμαντο. Ο Στέλιος μας πρόσφερε την γνώση, την πληροφόρηση, που πολλοί άλλοι κροτούν καλά κρυμμένη στα συρτάρια υπηρεσιών και μουσείων. Εμείς θα πρέπει τώρα να την αξιοποιήσουμε προς όφελος της κοινωνίας και του τοπίου.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι αποσπάσματα από το ατομικό αρχείο Στέλιου Μανωλιούδη που αναφέρεται στο αρχαίο λατομείο «Μαύρο αυλάκι» νότια της Κάτω Ζάκρου, όπως και οι φωτογραφίες που συνοδεύουν αυτή την δημοσίευση.
Το «Μαύρο αυλάκι» είναι ο πρώτος όρμος νότια της Κ. Ζάκρου. Δομείται από ασβεστόλιθους της ενότητας Γαβρόβου –Τριπόλεως, Σιδερόπετρα για τους Κρητικούς. Το πέτρωμα έχει ισχυρό τεκτονισμό (σπασίματα) σε παράλληλα επίπεδα ο οποίος διευκόλυνε την εξόρυξη γωνιόλιθων και πλακών. Καλύπτει περί το μισό στρέμμα η επιφάνεια εξόρυξης και ο όγκος εξόρυξης ξεπερνά τα 1.000 κυβικά μέτρα γωνιόλιθους και πλάκες. Οι παραγόμενοι γωνιόλιθοι κατευθύνονταν προς το Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου δια θαλάσσης. Η φόρτωση γινόταν σε σχεδίες οι οποίες ακουμπούσαν στην ακτή με το ένα μέρος και το άλλο ήταν στο νερό. Με πλαγιολίσθηση οι γωνιόλιθοι οδηγούνταν πάνω στη σχεδία. Η έρευνα εντόπισε τρεις οπές (στο ύψος της παλαιάς ακτής) στις πιθανότατα δενόταν η σχεδία. Η παλιά γραμμή ακτής βρίσκεται σε βάθος 1,50 μέτρα και είναι αρκετά εμφανής σε όλο το κολπάκι.
Ο όρμος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό γεώτοπο αφού διατηρείται η παλαιά γραμμή της ακτής σε όλο το μήκος του μικρού κόλπου αλλά και σπουδαίο γεω- αρχαιολογικό χώρο αφού το ίδιο το λατομείο οι παρακείμενες αρχαίες εγκαταστάσεις (σπήλαιο, τοιχία, βάση κτιρίων κ.λπ.) και κυρίως ο τρόπος λιθαγωγίας αποτελούν μαζί με τα «Πελεκητά» και τον Άγιο Γεώργιο Ανισαρά χερσονήσου, ίσως τους μοναδικούς σωζόμενους από την εποχή του χαλκού, χώρους φόρτωσης των γωνιόλιθων μικρών και μεγάλων, οι οποίο μάλιστα είναι βυθισμένοι. Οι τρύπες πρόσδεσης είναι εμφανείς και η ράμπα φόρτωσης διατηρημένη όπως την εποχή της χρήσης της. Να προβληθεί ως χώρος επισκέψιμος για snorkeling, (το snorkeling είναι μια δραστηριότητα κατά την οποία κολυμπάμε στην επιφάνεια της θάλασσας, θαυμάζοντας τον υποβρύχιο κόσμο χωρίς να κάνουμε κατάδυση).
Ολόκληρη η περιοχή του Γεωπάρκου της Σητείας στον τομέα των αρχαίων λατομείων είναι μοναδική. Αυτό γιατί σώζονται λατομεία όλων των περιόδων και διαφορετικών πετρωμάτων (μάρμαρο, ασβεστόλιθος, πωρόλιθος, ψαμμίτης κ.λπ.) τα οποία είναι κοντά στα οικιστικά κέντρα. Η καταγραφή και η πρώτη τεκμηρίωση θα δώσει ένα ισχυρό –μοναδικό στοιχείο στο ευρύτερο χώρο του Γεωπάρκου για εκπαιδευτική και τουριστική (βιώσιμη αξιοποίηση) χρήση.
Το Γεωπάρκο της Σητείας διαθέτει τοπία σπάνιας γεωλογικής ομορφιάς και γεωαρχαιολογικής σπουδαιότητας, για εξερεύνηση, παρατήρηση και επίσκεψη, δυνατά στοιχεία για να ενισχυθεί ο γεωλογικός τουρισμός που αναπτύσσεται με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο.
Βαγγέλης Περάκης
Συντονιστής Γεωπάρκου Σητείας