Εξετάστηκε, πριν από λίγες ημέρες, και έλαβε την άδεια από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, σύμφωνα με τις πληροφορίες της ΑΝΑΤΟΛΗΣ, η αδειοδότηση της 5ετούς έρευνας, για την ολοκληρωμένη αποτύπωση των αρχαιολογικών καταλοίπων στη θέση και γύρω από τον Πόρο Ελούντας, όπου τοποθετείται η θέση της βυθισμένης αρχαίας πόλεως Ολούντος. Το ΚΑΣ άναψε «πράσινο φως» προκειμένου να προχωρήσουν οι διαδικασίες υπογραφής της προγραμματικής σύμβασης με το Δήμο Αγίου Νικολάου. Μιας σύμβασης η οποία συζητείται μεταξύ των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ. και του Δήμου από το 2015.
Όπως δήλωσε στην ΑΝΑΤΟΛΗ ο υπεύθυνος αρχαιολόγος του Γραφείου Εναλίων Αρχαιοτήτων Κρήτης Θεοτόκης Θεοδούλου, η πρώτη αποστολή, εφόσον ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και υπάρχει η δυνατότητα της χρηματοδότησης, προγραμματίζεται για το φθινόπωρο του 2017.
Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών πραγματοποίησαν το 2015 υποβρύχια και παράκτια έρευνα σε τρεις θέσεις στην Κρήτη, δύο εξ αυτών στην περιφέρεια του Δήμου Αγίου Νικολάου (Ελούντα – Πόρος όπου ο Ολούς και Ιστρον Καλού Χωριού σε βυθισμένο κτίριο), με την χρήση μεθόδων γεωπληροφορικής.
Μετά την πρώτη αυτή προσέγγιση και επισκόπηση του χώρου έρευνας το 2015, η Εφορεία προσέγγισε το Δήμο και πρότεινε την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης Δήμου – ΥΠ.ΠΟ. για υποβρύχια έρευνα και αποτύπωση, η οποία θα διαρκούσε 5 χρόνια. Μάλιστα, το Δημοτικό Συμβούλιο είχε εγκρίνει και το ύψος της προγραμματικής σύμβασης, 50.000 ευρώ για την πενταετία.
Ειδικότερα το 2015, στον Πόρο Ελούντας διερευνήθηκαν με τη χρήση μαγνητικών μεθόδων οι ακτές του όρμου στα νότια του Πόρου και με ηλεκτρική τομογραφία ο βορειοανατολικός μυχός του ίδιου όρμου. Παράλληλα, με υποβρύχια επιφανειακή έρευνα, εντοπίστηκαν και αποτυπώθηκαν τοπογραφικά και φωτογραφικά πληθώρα τμημάτων κτιρίων τόσο νότια όσο και βόρεια της χερσαίας διόδου που ενώνει την Κρήτη με τη χερσόνησο της Κολοκύθας.
Τα ορατά κατάλοιπα μπορούν να αποδοθούν σε σημαντικά κτίρια δημόσιου χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν τα δομικά υλικά, οι διαστάσεις και ο τρόπος δόμησης. Εντοπίστηκε επίσης τμήμα του βυθισμένου τείχους της αρχαίας πόλης στα νότια, καθώς οι πιθανές θεμελιώσεις δύο οχυρωματικών πύργων στα βόρεια, είπε ο κ. Θεοδούλου, σημειώνοντας ότι ο συνδυασμός των αποτελεσμάτων αναμένεται να διασαφηνίσει την εικόνα της τοπογραφίας του αρχαίου Ολούντος, τόσο ως προς την έκταση της ίδιας της πόλεως, όσο και ως προς την επιλογή της συγκεκριμένης θέσης για την ανάπτυξή της.
Ο αρχαιολόγος ανέφερε ότι η ερευνητική ομάδα που θα συγκροτηθεί θα περιπλεύσει την Κολοκύθα και τις ακτές του κόλπου της Ελούντας, γιατί υπάρχουν βυθισμένα αρχαία, ενδεχομένως και ναυάγια πλοίων, που πρέπει να εντοπιστούν. Στη συνέχεια η έρευνα θα εστιάσει τις εργασίες της στον Πόρο, για την αποτύπωση των κτιριακών καταλοίπων, όπου θεωρείται ότι ήταν κτισμένο το άστυ του Ολούντος.
Στη βόρεια πλευρά της στενής λωρίδας γης που συνδέει την Κολοκύθα, ο βυθισμένος αρχαιολογικός χώρος υπολογίζεται πλάτους περί τα 50 μέτρα. Στη νότια πλευρά, από τον Πόρο, το πλάτος του βυθισμένου αρχαιολογικού χώρου είναι μεγαλύτερο, αφορά ολόκληρο τον κόλπο σε μήκος 200 μ. περίπου. Σε έκταση ο προς αποτύπωση χώρος εκτιμάται περίπου σε 5 στρέμματα.
Θα αποτυπωθούν τόσο τα ορατά στο βυθό αλλά και όσα κτίρια είναι διακριτά στη στεριά γύρω από το σημείο αναφοράς, συνθέτοντας την ενότητα του αρχαιολογικού χώρου. Ετσι, είπε ο κ. Θεοδούλου, «θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την έκταση και την διαρρύθμιση και διαμόρφωση της πόλεως του Ολούντος. Ο Ολούς έχει πλούσια παρουσία στις γραπτές πηγές της αρχαίας Γραμματείας και επιγραφικές μαρτυρίες. Κατά τη διάνοιξη του καναλιού στον Πόρο, από τους Γάλλους στρατιώτες το 1897-98, βρήκαν λίθινες επιγραφές που πιστοποιούν την ύπαρξη του Ολούντος. Ποτέ, όμως, δεν έγινε μέχρι σήμερα συστηματική αρχαιολογική έρευνα.
«Κατά καιρούς έγιναν από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων σωστικές ανασκαφές και δοκιμαστικές – διερευνητικές τομές. Επίσης ο καθηγητής Ορλάνδος ανέσκαψε την περιοχή που ανέδειξε την αρχαία βασιλική της Κολοκύθας. Με αφορμή τη συντήρηση της εκκλησίας της Αναλήψεως έγιναν και τομές μέσα στο ναό.
Τώρα εμείς θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια συστηματική αποτύπωση σε ό,τι είναι ορατό στη θέση αυτή αλλά και πιο βόρεια στην ακτή, στη θέση Τσιφλίκι, όπου επίσης εντοπίζονται βυθισμένα κτίρια στην ακτή. Επίσης στο Βαθύ, απέναντι στην Κολοκύθα, έχουν εντοπιστεί κτίρια. Όλα αυτά είναι στην «επικράτεια» του Ολούντος. Τα βυθισμένα ορατά κτίρια που βλέπουμε στο ανώτατο στρώμα εκτιμάται ότι είναι των πρώτων Βυζαντινών Χρόνων (περίπου του 500 μ.Χ.), αφού η περιοχή εγκαταλείπεται από τους κατοίκους περί τον 7ο αιώνα, όταν για λόγους ασφάλειας ο πληθυσμός αποσύρεται από τις παράκτιες περιοχές του Αιγαίου γενικότερα λόγω των αραβικών επιδρομών, μας είπε ακόμα ο κ. Θεοδούλου.
Το τείχος που έχει εντοπιστεί βαθύτερα, πιθανότατα ανήκει στους ελληνιστικούς χρόνους. Ο Ολούς έχει ακμάζουσα κλασική και ελληνιστική φάση.
Απαντώντας στην ερώτηση αν η καταβύθιση του Ολούντος οφείλεται σε βίαια σεισμικά γεγονότα, ο κ. Θεοδούλου είπε ότι παρ’ όλο που δεν είναι γεωλόγος, έχει την αίσθηση ότι η βύθιση πιθανόν να επηρεάστηκε και από τεκτονικά γεγονότα, κυρίως, όμως, προκλήθηκε σταδιακά, οφείλεται σε στατικά χαρακτηριστικά και ακολουθεί το μοντέλο της Ανατολικής Κρήτης, που βυθίζεται… «Η αίσθηση που αποκομίζω απ’ αυτά που βλέπω, είναι ότι η βύθιση του Ολούντος δεν είναι ένα στιγμιαίο γεγονός και η περιοχή εγκαταλείφθηκε ομαλά…», τόνισε.
Αναφερόμενος στην ομάδα που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα ξεκινήσει την υλοποίηση της ερευνητικής καταγραφήςαλπό το ερχόμενο φθινόπωρο, ο κ. Θεοδούλου είπε ότι θα αποτελείται από επιστήμονες της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και έκτακτους ειδικούς επιστημονικούς συνεργάτες. Ομάδα του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών θα ασχοληθεί με τη γεωφυσική έρευνα του αρχαιολογικού πεδίου της περιοχής. Θα χρησιμοποιηθεί ειδικός εξοπλισμός αποτύπωσης με υποθαλάσσια αλλά και εναέρια μέσα (drone). Προηγμένα ηλεκτρονικά όργανα θα χρησιμοποιηθούν για μαγνητική διασκόπηση σε βάθος 1 – 1,5 μ. κάτω από τον πυθμένα. Πιθανότατα θα χρησιμοποιηθούν και τεχνικοί δύτες που θα χειριστούν επαγγελματικό εξοπλισμό για κάποιες εργασίες στο βυθό.
Στόχος είναι η αποτύπωση μόνο, χωρίς ιδιαίτερες παρεμβάσεις επί του πυθμένα. Φυσικά, εφόσον εντοπιστούν επιφανειακά αρχαία (άγαλμα, νόμισμα, αγγείο) θα περισυλλεχθούν, γιατί αργότερα… δεν θα ξαναβρεθούν, είπε χαρακτηριστικά ο κ. Θεοδούλου. Η μόνη παρέμβαση που προγραμματίζεται είναι κάποιοι καθαρισμοί από άμμο στο βυθό, κοντά στο «τείχος», για να τονιστεί το περίγραμμά του και να αποτυπωθεί ακριβέστερα. «Μπορεί κάποιες εργασίες να γίνουν με τον ίδιο τρόπο που γίνεται μια ανασκαφή, αλλά δεν θα έχει την έκταση μιας πραγματικής αρχαιολογικής ανασκαφής».
Στην ερώτηση, ποιο θα είναι το επόμενο στάδιο, από την ολοκλήρωση της αποτύπωσης του αρχαιολογικού χώρου του Ολούντος, ο κ. Θεοδούλου είπε ότι η αποτύπωση κατ’ αρχήν θα δώσει συνολική εικόνα την οποία δε διαθέτουμε ως σήμερα, της «γνωστής και ταυτόχρονα άγνωστης» βυθισμένης πόλης. Μετά, στόχος είναι η ανάδειξη και είχε μάλιστα κατατεθεί σχετική πρόταση στο πρόγραμμα «Interreg» η οποία όμως απορρίφθηκε. Αφορούσε την ανάδειξη των Αλυκών. «Εχουμε τη διάθεση ανάδειξης των αρχαιοτήτων αυτών. Είναι εύκολα προσβάσιμες και μπορεί να τις δει κάποιος με απλή μάσκα χωρίς χρήση καταδυτικού εξοπλισμού. Είναι ένας αρχαιολογικός χώρος αδιατάραχτος και συνεπώς αξίζει να αναδειχθεί. Είναι στη σκέψη μας και η προσέγγισή του είναι πάντα ολιστική. Αλλά, υπάρχουν στάδια που πρέπει να ακολουθήσουμε και γι’ αυτό υπάρχει στενή συνεργασία με το Δήμο Αγίου Νικολάου. Ελπίζουμε με επόμενη πρόταση, σε κάποιο άλλο πρόγραμμα, να βρούμε τη χρηματοδότηση και για την ανάδειξη του αρχαίου Ολούντος», κατέληξε ο κ. Θεοδούλου.
ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ