Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο αριθμός των μελισσών στην Ευρώπη έχει μειωθεί. Απειλούνται από τα φυτοφάρμακα, τα εντομοκτόνα και την αλλαγή του κλίματος, επίσης χτυπιούνται από τις παρασιτώσεις των ακάρεων και τον εξωστρεφή ιό που παραμορφώνει τα φτερά τους.
Το παρήγορο στοιχείο είναι πως οι νέες τεχνολογίες μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα. Τα στοιχεία που έρχονται από την Ευρώπη είναι παρήγορα κι όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γενικός Γραμματέας της Ομοσπονδίας Μελισσοκόμων Ελλάδας Μανόλης Μαυρουπλάκης, «αφού η εξέλιξη μάς έρχεται από γερμανόφωνη πλευρά θα προχωρήσει στην Ευρώπη».
Το πρόβλημα
Ο αριθμός των ακάρεων Varroa, ένα παράσιτο των μελισσών, αυξάνεται σταθερά λόγω των θερμικών καιρικών συνθηκών σε όλη την Ευρώπη. Τα ακάρεα αποτελούν διπλή απειλή για τις κυψέλες επειδή, εκτός από τη διατροφή των μελισσών, μεταφέρουν επίσης ασθένειες, όπως ο παραμορφωμένος ιός πτερυγίων. Οι μελισσοκόμοι παρατήρησαν για πρώτη φορά τον ιό αυτό περίπου πριν από τριάντα χρόνια στην Ιαπωνία. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι μέλισσες γεννιόντουσαν χωρίς φτερά και στη συνέχεια εκδιώκονταν από την κυψέλη και λιμοκτονούσαν.
Μέχρι στιγμής, ο μόνος τρόπος για την καταπολέμηση του ιού ήταν να διατηρηθούν τα επίπεδα των βακτηριδίων Varroa χαμηλά και πολλοί μελισσοκόμοι χρησιμοποιούν χημικές λύσεις γι’ αυτό. Αυτές οι χημικές ουσίες μπορούν να εφαρμοστούν μόνο μετά τη συγκομιδή του μελιού, αλλά αυτό δημιουργεί πρόβλημα. Κάθε χρόνο, η εποχή αναπαραγωγής των μελισσών αρχίζει όλο και νωρίτερα λόγω της αλλαγής του κλίματος, η οποία δίνει στα ακάρεα περισσότερο χρόνο για αναπαραγωγή. Οι μελισσοκόμοι έχουν το δίλημμα αν θέλουν να βάλουν χημικές ουσίες στην κυψέλη για να εξοντώσουν τα ακάρεα αλλά δεν θα έχουν μέλι να τρυγήσουν.
Ελληνική πατέντα
«Αν δείτε αυτή την περίοδο τα μελίσσια μου θα δείτε πως θα βρούμε. Αλλά τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, αν πάμε να ξεπηρουνιάσουμε ορισμένα κελιά, θα δούμε την διάσταση. Είναι πραγματικό πρόβλημα και πολύ μεγάλο, αλλά υπάρχουν λύσεις που είναι χρονοβόρες όπως το κελί του κηφήνα», εξηγεί ο κ. Μαυρουπλάκης. Παράλληλα, αναφέρει πως υπάρχει μια πατέντα μελισσοκόμων στη Ζάκυνθο, μ’ ένα στεφάνι γύρω από την κυψέλη και μπαταρίες που φέρνει αποτελέσματα.
Όμως, όσο οι δικοί μας το κάνουν πρακτικά και πάνε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με πατέντες σε τοπικό επίπεδο, μια μεγάλη Αυστριακή εταιρεία, έχει ήδη μπει στο πρόγραμμα «Horizon 2020» της Ε.Ε. και προχωρεί για να δημιουργήσει προϊόν στην αγορά.
Το αυστριακό φάρμακο
Σύμφωνα με τον καθηγητή Wolfgang Wimmer της αυστριακής εταιρείας «Ecodesign», τέτοιες χημικές ουσίες επηρεάζουν την ποιότητα του κεριού και τη γεύση του μελιού και προτείνει εναλλακτική λύση για τα ακάρεα. «Κάποιος μπορεί να κάνει μια χημική αγωγή χωρίς θεραπεία κατά τη διάρκεια του έτους, αφήνοντας τα ακάρεα και τον ιό χωρίς πιθανότητες επιβίωσης».
Ο καθηγητής Wimmer εργάζεται σε μια τέτοια χωρίς χημικές ουσίες λύση που χρησιμοποιεί θερμότητα για να απαλλαγεί από τις κυψέλες των ακάρεων Varroa.
Επί της ουσίας οι μέλισσες στο στάδιο των νεογνών μεταμορφώνονται από τις προνύμφες σε πλήρως αναπτυγμένες μέλισσες και τότε θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Το ερώτημα ήταν, τα παράσιτα θα άντεχαν τη θερμότητα;
«Γνωρίζουμε τους μελισσοκόμους που ξεκίνησαν την κυψέλη τους πριν από επτά χρόνια και ποτέ δεν έχασαν ούτε μια κυψέλη λόγω της Varroa», λέει ο Αυστριακός Καθηγητής
Μεταμόρφωση
Οι μέλισσες, περνούν από μια διαδικασία μεταμόρφωσης που δεν διαφέρει από αυτή της κάμπιας και της πεταλούδας. Οι μέλισσες, που ονομάζονται προνύμφες, ζουν σε ειδικά κύτταρα της κυψέλης μετά τη γέννηση και τροφοδοτούνται από τις άλλες μέλισσες. Όταν πάρουν αρκετό λίπος, οι παλιές μέλισσες σφραγίζουν το κελί, παγιδεύοντας τις προνύμφες στο εσωτερικό όπου περιστρέφουν ένα κουκούλι και αρχίζουν να μεταμορφώνονται σε ενήλικες. Ωστόσο, τα ακάρεα Varroa παγιδεύονται επίσης σε αυτά τα σφραγισμένα κύτταρα. Αν εκτεθούν σε υψηλές θερμοκρασίες, τα ακάρεα Varroa πεθαίνουν ενώ οι μέλισσες των προνυμφών επιβιώνουν χωρίς αλλοιώσεις.
Θα βγει στην αγορά
Έχει χρησιμοποιήσει αυτό το εύρημα λοιπόν για να αναπτύξει ένα μηχάνημα, το Varroa Controller, το οποίο μπορεί να εφαρμόσει θερμική επεξεργασία σε 20 κυψέλες σφραγισμένων κυττάρων κάθε φορά και να σκοτώσει τα ακάρεα σε δύο ώρες.
«Είμαστε στην αγορά εδώ και οκτώ χρόνια με το προϊόν μας. Γνωρίζουμε τους μελισσοκόμους που ξεκίνησαν την κυψέλη τους πριν από επτά χρόνια και δεν έχασαν ποτέ μια κυψέλη λόγω της Varroa. Από την πρώτη μέρα ξεκίνησαν με την τεχνολογία μας », δήλωσε ο καθηγητής Wimmer. Η εταιρεία αναπτύσσει τώρα την επιχείρηση για να βοηθήσει στην επίτευξη νέων αγορών.
Οι κυψέλες πρέπει να παρακολουθούνται συνεχώς, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα επίπεδα του βαριάς Varroa δεν είναι κρίσιμα. Το μέγιστο όριο για τον αριθμό των ακάρεων Varroa σε μια υγιή κυψέλη είναι 1.000. Οποιαδήποτε άλλη, και η κυψέλη κινδυνεύει να καταρρεύσει.
«Αν το προχωρήσουν, όπως με πληροφορείτε, θα το έχουμε στην πόρτα μας σε λίγο καιρό. Αυτό θα είναι καλό το χειμώνα που είναι στη διαχείμαση οι μέλισσες και πιστεύω ότι θα είναι μια παρά πολύ καλή λύση να εφαρμοστεί Δεκέμβριο με Ιανουάριο που έχει τη μικρότερη Varroa μέσα στην κυψέλη», σημειώνει ο Πρόεδρος του Μελισσοκομικού Συλλόγου Λασιθίου. Παράλληλα, ο κ. Μαυρουπλάκης, σημειώνει πως είναι κρίσιμο πάντα να ενημερώνονται οι μελισσοκόμοι και να ψάχνουν για το καλύτερο πάντα.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ