Του Αντωνη Ανηψητακη
Αντί για τυπικό βιογραφικό επέλεξα το προσωπικό βίωμα της επίδρασης του Μίμη πάνω μου. Περιλαμβάνει διαβάσματα, αμέτρητες ώρες γόνιμης, ευφρόσυνης ακρόασης στο ραδιόφωνο και στο διαδίκτυο και δυο συναντήσεις.
1η συνάντηση. Σητεία, 10.6.1989. Οι εγχώριες αναταράξεις από τη δίνη του σκανδάλου Κοσκωτά – ΠΑΣΟΚ, σε μια τυπική νεοελληνική ομφαλοσκόπηση εμπόδιζαν να δούμε τις παγκόσμιες αναταράξεις του ίδιου χρόνου, που σηματοδότησαν το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ομιλητής ο Μίμης[ii] στο κατάμεστο από δεξιούς και αριστερούς ξενοδοχείο ΙΤΑΝΟΣ. 8 μέρες μετά, 18 Ιουνίου είχαμε εκλογές και 2 Ιουλίου, ορκίστηκε η κυβέρνηση Τζανετάκη, που σηματοδότησε το τέλος του εμφυλίου αλλά και την αρχή ενός νέου διχασμού. Έτος κάθαρσης ή βρόμικο το ’89;
Μαζευτήκαμε λοιπόν για να δούμε το τρομερό παιδί της Αριστεράς, τον επιφανή αντιδικτατορικό αγωνιστή, μέλος της Συντονιστικής του Πολυτεχνείου, το νεαρό πολιτικό για τα δεδομένα της εποχής, 37 ετών τότε, το γιο του τσαγκάρη και της μοδίστρας από τον Άγιο Νικόλαο που πρωταγωνιστούσε στο πολιτικό προσκήνιο. Λάβρος κατά του Αντρέα και του ΠΑΣΟΚ καταχειροκροτήθηκε. Μετά, στην αυτοσχέδια τοπική εφημερίδα, την «Ενημέρωση», δημοσίευσα ολόκληρη την ομιλία του. Δε θα σχολιάσω την ομιλία, αλλά μια σύντομη τηλεφωνική μας κουβέντα που προηγήθηκε. «Μίμη, θέλουμε να έρθεις στη Σητεία, να μιλήσεις για το ΣΥΝ» . Με αντερωτά «Κι εσύ, μου λέει της ΕΑΡ, γιατί δεν ζητάς το δικό σου τον Κύρκο, αλλά το λες σε μένα;»
Από κείνη τη συνάντηση αυτό το «δικός» θέλω να σχολιάσω. Το «δικός» παραπέμπει στην ιδιοκτησία, αλλά και στην άκριτη πίστη, έννοιες καταστατικά ασύμβατες με το απελευθερωτικό πρόταγμα της Αριστεράς, έννοιες που όμως στοίχειωσαν τη διαδρομή της. Όποιος υπερέβαινε το «δικός», όποιου ο λόγος υπερέβαινε το κομματικό οικόπεδο για να συναντήσει, γοητεύσει, εμπνεύσει ευρύτερα ακροατήρια, όποιος προκαλούσε και παρότρυνε αναγκαίους ευρύτερους ιστορικούς προωθητικούς συμβιβασμούς ήταν ή συμβιβασμένος αναθεωρητής ή εξωνημένος προδότης. Τα αναγνωστικά της εγχώριας αριστεράς εξυμνούν κυρίως τους ηττημένους ήρωες απόλυτα δικούς, απόλυτα πιστούς, που έδωσαν το αίμα τους, αλλά σπανίζουν υποτιμημένοι, αν δεν απουσιάζουν εντελώς, οι αριστεροί που με το πνεύμα τους και την τέχνη τους ξεπερνούσαν τα παραταξιακά σύνορα.
Αφήνω επιστήμονες και καλλιτέχνες και περιορίζομαι σε κάποιους πολιτικούς που είχαν αυτά τα χαρακτηριστικά χωρίς επ’ ουδενί να εξαντλώ αυτές τις προσωπικότητες. Ηλιού, Κύρκος, Παπαγιαννάκης, Ανδρουλάκης. Η Αριστερά είτε έβλεπε με μισό μάτι τους διανοούμενους ηγέτες της που υπερέβαιναν το δικό της μαγαζί ή δεν τους ανέδειξε ποτέ στην ηγεσία.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του «Όπλων Κρίσις» υπάρχει μια φωτογραφία του Μίμη με τον Ενρίκο Μπερλιγκουέρ, τον διανοούμενο λαοφιλή ηγέτη όχι μόνο του ΙΚΚ, αλλά της Ιταλίας. Γιατί η αριστερά στην Ελλάδα δεν αξιώθηκε τέτοιας απήχησης ηγέτη; Δεν της έλειψαν τα πρόσωπα, της έλειπε η κουλτούρα. Νομίζω πως φταίνε τα αναγνωστικά της, η παιδεία της. Ίσως γι’ αυτό κυρίως ο Μίμης να άφησε την πολιτική για τη συγγραφή, για να εκσυγχρονίσει την παιδεία των αριστερών και όχι μόνο, αφού οι ιδέες του δεν εστίαζαν στο μέρος, μια ισχυρότερη αριστερά, αλλά στο όλον, μια καλύτερη Ελλάδα, σε μια καλύτερη Ευρώπη, σε ένα καλύτερο κόσμο.
2η Συνάντηση. Άγιος Νικόλαος, 16 χρόνια μετά, το 2005, στην παρουσίαση του βιβλίου του «Ζητούνται Αλχημιστές» που αναφέρεται σε παραδείγματα ηγετών. Έχει ήδη γράψει 8 βιβλία. Τον ρώτησα γιατί ξέχασε τον Γκάντι. Με αντερώτησε. «Πώς σου ’ρθε τώρα αυτό;»
Επανέρχομαι σήμερα, 12 χρόνια μετά, και αφού ο Μίμης έχει γράψει άλλα 8 βιβλία για να εξηγήσω εκείνη την ερώτηση και για να του κάνω δυο κριτικές παρατηρήσεις, με το δικό του τρόπο, που αγάπησα, τον διαλεκτικό, τον κριτικό, ίσως και ολίγον αυθάδη. Θεωρώ ότι εστίασε στις συγκυρίες που αναδεικνύουν τους μεγάλους ηγέτες χωρίς να τις συνδέει επαρκώς με τις βαθύτερες πολιτισμικές κυρίως καταστάσεις που εμποδίζουν τη χειραφέτηση των πολιτών. Σωστός ηγέτης θεωρώ πως είναι αυτός που δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε να πάψει να είναι ηγέτης, γιατί έφτασε ο καιρός που ο σωστός πολίτης μπορεί να κάνει πολύ περισσότερα απ’ το να διαλέγει ηγέτες και κόμματα.
Για να γίνω πιο κατανοητός παραθέτω το καλύτερο πολιτικό απόσπασμα που διάβασα ποτέ, γραμμένο στο μυθιστόρημα «42ος Παράλληλος» του Τζον Ντος Πάσος. Μιλάει σε αμερικανούς εργάτες, αρχές του 20ου αιώνα ο αναρχοσυνδικαλιστής ηγέτης τους Τζην Ντεμπς. «Δεν είμαι εργατοπατέρας. Δεν θέλω να ακολουθήσετε εμένα, ούτε κανέναν άλλο. Αν γυρεύετε κάποιον Μωυσή για να σας βγάλει από την έρημο του καπιταλισμού, θα μείνετε στον ίδιο παρονομαστή. Δε θα σας πήγαινα σ’ αυτή τη γη της επαγγελίας, έστω κι αν ήταν στο χέρι μου, γιατί αν μπορούσα εγώ να σας οδηγήσω εκεί, κάποιος άλλος θα σας ξανάπαιρνε από κει.»
Ο Μίμης εκτίμησε στους πολιτικούς που θαύμασε και μελέτησε την ικανότητα χειραγώγησης των μαζών, συγχωρώντας τους, λαϊκισμούς, ψέματα, αποσιωπήσεις, κόλπα. Η αναφορά μου στο Γκάντι είχε αυτό το στόχο, να επισημάνει το πρότυπο ενός ηγέτη που υπογράφει με τη ζωή του, το σπάνιο φαινόμενο να συμβαδίζουν η ηθική και η πολιτική.
Η δεύτερη κριτική παρατήρηση. Ο Μίμης μελέτησε τον αντίπαλο, όπως εξ άλλου και ο Μαρξ με το «Κεφάλαιο», και νομίζω πως γοητεύτηκε από κάποια στοιχεία του αμερικανικού καπιταλισμού, που λείπουν από τον κρατικοδίαιτο εγχώριο. Γοητεύτηκε από τις δημιουργικές καταστροφές που χαρακτηρίζουν το αμερικάνικο επιχειρείν. Ο Στηβ Τζομπς διώχτηκε από την Apple, την εταιρία που ίδρυσε, ως αποτυχημένος, για να έλθει μετά ως παράκλητος, για να τη σώσει αλλά και να την κάνει κορυφαία, γινόμενος ο ίδιος ο Λεονάρντο της εποχής μας. Νομίζω όμως πως ο Μίμης έχει υποτιμήσει την οικολογία[iii] στον πυρήνα της, στην ανάγκη να αποσυνδέσουμε την ευτυχία από την κατανάλωση. Δεν έχει αντιληφθεί νομίζω πως είμαστε σε πολιτισμικό μεταίχμιο, όπου τις κυκλικές οικονομικές κρίσεις δεν θα διαδεχτούν ξανά εκτινάξεις ελατηρίων. Ενώ του αρέσουν τόσο τα μαθηματικά έχει νομίζω παραβλέψει πως δεν μπορεί να υπάρξει συνεχής ανάπτυξη με την έννοια της μεγέθυνσης σε ένα πεπερασμένο και μάλλον εύθραυστο πλανήτη.
Τελειώνω τούτο το ιδιότυπο βιογραφικό με μια ερώτηση. Ο Μίμης πριν γείρει οριστικά προς τη συγγραφή είχε πιστεύω τη δυνατότητα να γίνει υπουργός, να ασκήσει εξουσία και να αλλάξει πράγματα, ώστε σήμερα να μη συζητάγαμε μόνο για τα βιβλία του, αλλά και για τα πολιτικά του έργα. Θα τον ρωτήσω λοιπόν παραφράζοντας ένα δικό του τίτλο. Γιατί δεν το τόλμησες; Έ Μίμη![iv]
[i] Η εισαγωγική ομιλία μου στη Σητεία στις 6-5-17 σε παρουσίαση των βιβλίων του Μίμη Ανδρουλάκη ¨ Ταξίδι Μέλιτος ” και ¨ Δυο Μόνο Δάκρυα “ από τους φιλολόγους Μιλτιάδη Παπαδάκη και Σοφία Φουστέρη που οργάνωσαν η Αντιπεριφέρεια Λασιθίου και ο Δήμος Σητείας.
[ii] Ο Μ.Α. μου σχολίασε επανειλημμένως μετά την εκδήλωση πως είχε φροϊδικά απωθήσει εκείνη τη συνάντηση, επεξηγώντας ότι μάλλον δεν θέλει να θυμάται τα γεγονότα του 1989.
[iii] Στην συζήτηση που είχαμε μετά την εκδήλωση ο Μ.Α. την κρισιμότητα της κλιματικής αλλαγής και την αυξημένη ταχύτητα που λιώνουν οι πάγοι.
[iv] Στο ερώτημα απάντησε μετά. Δεν μου επιτρέπεται να δημοσιοποιήσω την απάντηση. Ελπίζω να το κάνει ο ίδιος σε ένα προσεχές αυτοβιογραφικό βιβλίο του.