Στην Πλάτη ξεκίνησαν αρχαιολογικές έρευνες από την ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Γρηγόρη Τσόκα, την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου και την στήριξη του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, ανακοίνωσε με ικανοποίηση ο δήμαρχος κ. Γιάννης Στεφανάκης.
Η έρευνα, που γίνεται με την μέθοδο των ηλεκτρικών τομογραφιών, έχει σκοπό την ανίχνευση και απεικόνιση θαμμένων αρχαιοτήτων στην περιοχή, με στόχο τον εντοπισμό αρχαίου οικισμού της μινωικής περιόδου. Από το 1914 έως και το 1916 υπήρξαν ανασκαφές στην περιοχή από Βρετανούς, οι οποίοι έσκαψαν και μετά σκέπασαν τα ευρήματα. Είναι άγνωστο αν πήραν κάτι ή όχι.
Στην ευρύτερη περιοχή του Οροπεδίου υπάρχουν αρχαιότητες της μινωικής εποχής, δεδομένου ότι Μινωίτες, γύρω στο 1100 π.Χ., έχοντας προβλήματα με τους Δωριείς, έφτασαν στην περιοχή, όπου σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, δημιούργησαν έναν οικισμό. Στα μετέπειτα χρόνια μετακινήθηκαν σε γειτονικές περιοχές του Οροπεδίου. Στο ύψωμα Καρφί, βόρεια του Οροπεδίου, υπάρχει υστερομινωικός οικισμός.
Γεωφυσικές έρευνες
Η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου Αντιγόνη Παπαδέα μας έδωσε τις παρακάτω ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις έρευνες στην Πλάτη Οροπεδίου:
«Σύμφωνα με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, μετά από γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, χορηγήθηκε άδεια διενέργειας γεωφυσικής έρευνας από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Πλάτη Οροπεδίου Λασιθίου, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατά το 2018, στο πλαίσιο τριετούς προγράμματος (2018-2020), με χρηματοδότηση από το Δήμο Οροπεδίου Λασιθίου. Επικεφαλής της έρευνας είναι ο καθηγητής Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής Γρηγόρης Τσόκας, διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Οι έρευνες θα γίνουν στη διάρκεια 3 ετών».
Σχετικά με την περιοχή όπου διεξάγονται οι έρευνες, η κ. Παπαδέλη μας ενημέρωσε ότι οι έρευνες εκτείνονται σε δύο λόφους, στο Πάνω Κεφάλι και στο Κάτω Κεφάλι, βορειοανατολικά του χωριού Πλάτη. Πρόκειται για αρχαιολογικούς χώρους, χωρίς όμως να είναι κηρυγμένοι και οριοθετημένοι. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τον Richard Dawkins, το 1914. Στο Κάτω Κεφάλι έχει ανασκαφεί, εν μέρει, ένας υστερομινωικός Ι έως ΙΙΙ οικισμός και ένας αρχαϊκός οικισμός. Στο Πάνω Κεφάλι, με την εκκλησία του Αγίου Αλεξάνδρου, έχει εντοπιστεί ο μεγαλύτερος μεσομινωικός οικισμός της περιοχής, ο οποίος κατοικείται και κατά την υστερομινωική περίοδο. Εδώ σώζεται ακρόπολη με τείχη, με ένα δρόμο και είσοδο με πύλη, που φανερώνουν κυκλώπεια δόμηση.
Το καινούργιο στοιχείο είναι ότι η γεωφυσική έρευνα δεν θα περιοριστεί μόνο στο Πάνω και στο Κάτω Κεφάλι. Θα επεκταθεί και σε ένα τρίτο δίπλα λόφο, προς νότο, όπου επίσης έχουν εντοπιστεί αρχαιολογικά κατάλοιπα. Πολλές πληροφορίες για τις ανακαλύψεις του Richard Dawkins στην Πλάτη, αλλά και για τις αρχαιότητες όλου του Οροπεδίου, μας δίνει η έρευνα του L.V. Watrus (1982).
Ο υστερομινωικός οικισμός στο Καρφί
Στο Οροπέδιο Λασιθίου, στο ύψωμα Καρφί, δίπλα σε έναν άνυδρο και αφιλόξενο τόπο, αρκετοί Μινωίτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν, μετά την κάθοδο των Δωριέων στο νησί, για να συνεχίσουν την ζωή τους με τις μινωικές τους παραδόσεις (1100 π.Χ.). Έτσι, έκτισαν ένα μικρό οικισμό στις βορειοανατολικές παρυφές του Καρφιού, σε σημείο που προστατεύεται από τον αέρα. Ωστόσο, οι ακραίες καιρικές συνθήκες του χειμώνα φαίνεται ότι ανάγκασαν τους κατοίκους να αναζητήσουν νέο τόπο κατοικίας σε άλλες περιοχές και αυτό έγινε έναν αιώνα αργότερα. Γενικά τα ευρήματα από τον οικισμό δεν είναι πλούσια, καθώς οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την περιοχή παίρνοντας και τα υπάρχοντα τους μαζί τους, σε αντίθεση με άλλους αρχαιολογικούς χώρους που καταστράφηκαν από σεισμό ή πυρκαγιά.
Γύρω στο 725 π.Χ. οι κάτοικοι του Καρφιού εγκατέλειψαν τον οικισμό και εγκαταστάθηκαν σε γειτονικό μέρος, στο ύψωμα Παπούρα, βορειοανατολικά του χωριού Λαγού. Εκεί έφτιαξαν μια νέα μεγάλη πόλη με πολλούς ναούς και ιερό του Ασκληπιού.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ