Οι φασκομηλιές περισσεύουν στα βουνά μας. Τις προσπερνάμε μάλλον αδιάφορα, καθώς ελάχιστα προσφέρουν πια στον άνθρωπο. Όμως κάποτε είχαν άλλη αξία και σημασία. Φασκόμηλο λέμε και το αφέψημα που πίνουμε και φτιάχνουμε από αποξηραμένα φύλλα φασκομηλιάς. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, η χρήση του έχει θετική επίδραση στη θεραπεία του Αλτσχάιμερ. Πάντως η χρήση του πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί υπάρχουν περιπτώσεις δηλητηρίασης από υπερβολική χρήση, που οφείλεται κυρίως στην ουσία θουγιόνη που υπάρχει στο φυτό.
¡ Ο Γιώργος Δαρκαδάκης στο βιβλίο του «Ιστορήματα βιογραφικά και μη» αναφέρει: Ήταν μια εποχή που η ζήτηση του φασκομηλόλαδου, αλλά και των αποξηραμένων φασκομηλόφυλλων -ως βότανο- ανθούσε όχι μόνο στην ελληνική αγορά, αλλά και στις αγορές του εξωτερικού. Γινόταν απόσταξη φασκόμηλων και πουλιόταν το φασκομηλόλαδο. Όμως με την πάροδο του χρόνου η ασχολία της συλλογής αυτής ατόνησε, η παραγωγή των προϊόντων σταμάτησε και έτσι μια καλή πηγή εισοδημάτων έπαυσε οριστικά. Οι Γεραπετρίτες, όταν ήθελαν να πειράξουν κάποιον Καβουσανό δεν τον φώναζαν με το όνομά του, αλλά με το «Φασκομηλόλαδο».
¡ Η ευρύτερη περιοχή του Καβουσίου κατακλυζόταν από το φυτό αυτό, διαβάζουμε στη σελίδα «Γεράπετρος του χθες, του σήμερα, του αύριο». Όλοι οι χωριανοί, παρέες -παρέες αλώνιζαν τα βουνά, όπου υπήρχαν φασκομηλιές. Με το τρόπο αυτό είχαν ένα καλό πρόσθετο εισόδημα. Μερικοί απ’ αυτούς παρέδιδαν τη συλλογή τους στο συνεταιρισμό του χωριού που είχε τα κατάλληλα μηχανήματα επεξεργασίας φασκομηλιάς καθώς και φασκομηλόλαδου, καθώς και τον τρόπο διάθεσής τους.
¡ Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία (nrigakis), ήταν ένα γεροντάκι, ο Νικήτας με το γαϊδουράκι του και περνούσε όλη την Γεράπετρο και φώναζε: Κεντρόλαδο- φασκομηλόλαδο- λάβδανο. Είχε κάτι μικρά μπουκαλάκια γυάλινα με λαστιχένιο καπάκι και σ’ το έβαζε λίγο πιο πάνω από τη μέση με 5 δραχμές. Όλα αυτά ήταν από τα καλύτερα γιατρικά της εποχής. Για τον πόνο στο αυτί κεντρόλαδο, για τον πόνο στα κοιλιακά γενικά φασκομηλόλαδο, όπως για τα σκουλήκια της κοιλιάς (ορμίγκους) και γενικά όπου πόναγες υπήρχε λύση. Το αποστακτήριο το κρατικό και κάποιες φαρμακευτικές απαγόρευσαν την απόσταξή τους και έτσι χάθηκε ένα πολύτιμο φάρμακο.
Κεντρόλαδο- φασκομηλόλαδο- λάβδανο
¡ Το κεντρόλαδο είναι το απόσταγμα καρπών του κέδρου. Θεωρείται από τη λαϊκή ιατρική σαν θεραπευτικό στις αιμορροΐδες, στις αμυγδαλές, στο στομάχι, στους νεφρούς κά. Η δοσολογία είναι πέντε σταγόνες κάθε πρωί μέσα σε λίγο ζεστό νερό. «Ο Ιπποκράτης βεβαιοί ότι οι κέδροι της Κρήτης ήταν σε χρήση στην ιατρική από την αρχαιότητα», όπως αναφέρει ο Μαν. Πιτυκάκης.
¡ Το φασκομηλόλαδο είναι αιθέριο έλαιο που βγαίνει από τη φασκομηλιά, το οποίο χρησιμοποιούνταν παλιότερα ως βότανο, με παυσίπονες και αντισηπτικές ιδιότητες: «έχεις, μπρε, να μου δώσεις μνια στάξη φασκομηλόλαδο να το βάλω στο δόντι μου απού με πονεί;» Σύνθετο από τα: αρχαιοελληνικό: σφάκος (= είδος λειχήνας) + μήλο + έλαιο – φασκομηλιά + έλαιο). (Μιχ. Κασσωτάκης)
¡ Το φυτό αλαδανιά περιέχει μια ρητινική αρωματική ύλη, το (α)λάβδανο ή (α)λάδανο. Ο αλάδανος ήταν το σπουδαιότερο φυτικό προϊόν της Κρήτης, το κατ’ εξοχήν κρητικό προϊόν, το οποίο και εξαγόταν. Οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη τους σε θεραπευτικές αλοιφές και σε θυμιάματα. Σήμερα χρησιμεύει περισσότερα στην παρασκευή αρωμάτων. Επίσης χρησιμοποιείται στην παρασκευή του Άγιου Μύρου, που φτιάχνεται κάθε 10 χρόνια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και αποτελεί ένα από τα 40 συστατικά του.
Τα φασκόμηλα με το… σκουλήκι τους
Οι φασκομηλιές βγάζουν τα φασκόμηλα και ο Μανώλης Πιτυκάκης στο «Γλωσσικό Ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης» μας ενημερώνει για τα παρακάτω άγνωστα:
Φασκόμηλα είναι τα μικρά στρογγυλά, χνουδάτα μήλα που παράγει η φασκομηλιά. Δεν πρόκειται περί καρπού, αλλά μικρών «όγκων» μέσα στους οποίους αναπτύσσεται από αυγό εντόμου, ένα μικρό λευκό σκουληκάκι, όπως στις «μύγες» που αναπτύσσονται στα φύλλα της δρυός.
¡ Τούτο δεν εμποδίζει παιδιά και μεγάλους να τα μαζεύουν και να τα τρώνε ωμά, γιατί έχουν γλυκιά και ευχάριστη γεύση και άρωμα. Όταν μεστώσουν αρκετά δεν τρώγονται και σαν μισοξηρανθούν το σκουλήκι βγαίνει από μια μικρή τρυπίτσα που ανοίγει και μεταβάλλεται σε έντομο. Μαζεύονται τέλη Απριλίου μέχρι αρχές Μαΐου.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ