Το διήμερο 8 και 9 Οκτωβρίου 2021 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (ΕΚΙΜ) και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης διοργάνωσαν διαδικτυακή επιστημονική συνάντηση με θέμα «Ένα νησί στην εποχή των επαναστάσεων: Κρήτη, 1821-1830», στο πλαίσιο του πολύπτυχου αφιερώματος για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η συμμετοχή της Κρήτης στην Επανάσταση του 1821 είναι μία από τις λιγότερες γνωστές πτυχές της, καθώς τελικά το μεγάλο μεσογειακό νησί δεν εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος που ιδρύθηκε το 1830.
* Στην επιστημονική συνάντηση μίλησε η φιλόλογος και ιστορικός Μαρία Σωρού με θέμα «Η εκστρατεία στο Μεραμπέλλο το 1827. Μια προσπάθεια αναζωπύρωσης της επανάστασης». Συνομιλήσαμε με την Μαρία Σωρού και μας έδωσε το γενικό πλαίσιο της ομιλίας της:
Από το 1821 έως 1823 υπήρχε μεγάλη συμμετοχή των Κρητικών στην Επανάσταση. Όμως το 1822, με το που έρχεται ο Χασάν πασάς… γνωστά είναι τα γεγονότα στην Κουτάραντο της Κριτσάς, η Επανάσταση ουσιαστικά σβήνει και οι περισσότεροι που συμμετείχαν, υπολογίζεται 30.000, φεύγουν από την Κρήτη και πηγαίνουν στην Πελοπόννησο, στις Κυκλάδες και στα Δωδεκάνησα
* Το τέλος του 1823 συνέβη ένα σημαντικό γεγονός. Πριν ακόμα φανεί η πορεία της Επανάστασης, η Αγγλία αναγνωρίζει την Ελλάδα ως εμπόλεμο κράτος. Αυτό αποτελεί μια σημαντική διπλωματική πράξη, η οποία δεν έχει επαρκώς τονιστεί και σημαίνει ότι πλέον τα ελληνικά πλοία μπορούσαν να κάνουν αποκλεισμό σε οθωμανικά λιμάνια και να ασχολούνται με νόμιμη πειρατεία, το λεγόμενο κούρσο. Θα μπορούσαν δηλαδή να ληστεύουν, νόμιμα, πλοία τα οποία μεταφέρουν πολεμοφόδια ή άλλα εφόδια σε αποκλεισμένους μουσουλμάνους της Κρήτης, καθώς εθεωρείτο ότι υπήρχε εμπόλεμη κατάσταση.
* Ένα άλλο σημαντικό της εποχής είναι το γεγονός ότι το 1823 η Αγγλία αποφασίζει να χορηγήσει δάνειο στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει, κατά κάποιο τρόπο, απόφαση ότι η Ελλάδα θα γίνει κράτος.
* Ακολούθησε το 1824 η πρωτοβουλία της Ρωσίας με το «Σχέδιο των τριών Τμημάτων», που πρότεινε τρία αυτόνομα κρατίδια στη Νότιο Ελλάδα, το ένα από τα οποία θα αποτελούσαν η Κρήτη μαζί με την Πελοπόννησο. Όμως αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει οι Κρητικοί να κινηθούν επαναστατικά, αν θέλουν να πετύχουν την ανεξαρτησία τους.
* Ενώ λοιπόν είχε σταματήσει εντελώς η επανάσταση τώρα έχουμε μια αναζωπύρωση, με την κατάληψη της Γραμβούσας το 1825, από ομάδα Κρητών της Πελοποννήσου και των Κυθήρων.
* Το 1826 η Αγγλία και η Ρωσία υπογράφουν το πολύ σημαντικό Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, στο οποίο αναφέρεται πλέον ένα αυτόνομο ελληνικό κράτος. Όμως αυτοί που είχαν καταλάβει τη Γραμβούσα επιδίδονταν μόνο στην πειρατεία και δεν είχαν προχωρήσει σε επαναστατικές πράξεις, απλά σκότωναν. Δεν υπήρχε δηλαδή οργανωμένο επαναστατικό κίνημα.
* Τότε αποφασίστηκε να γίνει μια εκστρατεία στο Μεραμπέλλο και να καταλάβουν τη Σπιναλόγκα για να την κάνουν βάση εξόρμησης, όπως η Γραμβούσα. Η Σπιναλόγκα δηλαδή να παίξει το ρόλο της Γραμβούσας της Ανατολικής Κρήτης. Βέβαια για να το πετύχουν αυτό έπρεπε να μαζέψουν πολεμιστές, αλλά δεν υπήρχε μεγάλη διάθεση καθώς ο κόσμος είχε κουραστεί. Γι’ αυτό συγκροτείται σώμα μισθοφόρων από την κεντρική Ελλάδα. Η εκστρατεία λοιπόν στο Μεραμπέλλο ήταν ένα γενικό σχέδιο που εκπονήθηκε από πάνω και ανατέθηκε στους Γραμβουσανούς να το εκτελέσουν. Ως χρόνος πραγματοποίησης ορίστηκε η άνοιξη του 1827.
* Όμως η όλη οργάνωση απέτυχε. Εξοντώθηκαν πολλοί μουσουλμάνοι της επαρχίας, αλλά στη συνέχεια οι ίδιοι ηττήθηκαν και η επανάσταση απέτυχε λόγω των προσωπικών διαφορών.
* Συνοψίζοντας μπορούμε να δούμε ότι η έκβαση του σχεδίου ήταν σχεδόν προαναγγελθείσα. Μια εισαγόμενη επανάσταση, ένα συνονθύλευμα ανθρώπων με έντονο το στοιχείο του αρχηγισμού και της φιλοπρωτίας, με τάσεις επιβολής, κυριαρχίας και υποτίμησης των άλλων με τοπικιστικά κριτήρια, με συμπολεμιστές που αντιμετώπιζαν τον αγώνα επαγγελματικά χωρίς πάθος και αυτοθυσία, με ηγεσία αδύναμη να ελέγχει και να πείσει, με ένα σχέδιο χωρίς σοβαρή μελέτη».
* Θα επανέλθουμε στην επανάσταση του 1827 στο Μεραμπέλλο με τα γεγονότα της Νεάπολης.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ