Διανύουμε μια περίοδο όπου ξεκίνησαν να συζητούνται έντονα τα προβλήματα φτωχοποίησης που εκτιμάται πως θα ενταθούν με την διαφαινόμενη επισιτιστική κρίση. Το θέμα απασχολεί επιστήμονες, πολιτικούς, επιχειρηματίες, τοπικούς φορείς. Τα στοιχεία λοιπόν παρουσιάζουν ενδιαφέρον σε τοπικό επίπεδο.
Η εισοδηματική κατάσταση στην περιφέρεια Κρήτης αντανακλά τις ιδιομορφίες της ανισότητας εισοδήματος και της φτώχειας που επικρατούν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Από την άποψη αυτή, η Κρήτη αποτελεί μια μικρογραφία των ευρύτερων γενικών τάσεων που επί σειρά ετών, παρατηρούνται στη χώρα μας.
Από την άλλη, η σύγκριση της περιφέρειας Κρήτης με τις υπόλοιπες διοικητικές οντότητες της Ελλάδας, αναδεικνύει την ποικιλόμορφη ιδιαιτερότητά της, καθώς οι επιδόσεις της αναφορικά με το επίπεδο διαβίωσης -όπως αυτό προκύπτει από το επίπεδο του εισοδήματος- διακρίνονται από σχετική ανθεκτικότητα. Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα επίπεδα ανισότητας και φτώχειας χαρακτηρίζονται από σχετική ανθεκτικότητα.
Από την άλλη μεριά, η επίδραση των δαπανών του κράτους κοινωνικής προστασίας δεν σημειώνει κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση. Αντίθετα μάλιστα, σύμφωνα με τα ευρήματα που προκύπτουν από την επεξεργασία πρωτογενών δεδομένων των Ερευνών Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης, η περιφέρεια Κρήτης εμφανίζει μια αρκετά ασθενή επίδραση των εκτός συντάξεων, δαπανών, στην μεταβολή του επιπέδου ανισότητας και φτώχειας.
Η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Κρήτης για την ανισότητα, τη φτώχεια και την υλική αποστέρηση στην Περιφέρεια Κρήτης, με επιστημονικά υπεύθυνο τον Καθηγητή Κοινωνικής Πολιτικής Χρίστο Παπαθεοδώρου, προέβη στην αποτύπωση των ζητημάτων αυτών σε σύγκριση με τις υπόλοιπες διοικητικές Περιφέρειες της χώρας, αξιοποιώντας τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα μικροδεδομένα από την ΕΛΣΤΑΤ και την Eurostat, της έρευνας του 2020. Έμφαση δόθηκε στη μελέτη της εξέλιξης των μεγεθών αυτών και τη διανεμητική επίδραση της κοινωνικής προστασίας, κυρίως μέσω των παροχών σε χρήμα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι από το 2017 η ανισότητα, η φτώχεια και η υλική αποστέρηση αμβλύνονται στην Περιφέρεια της Κρήτης και κινούνται σε χαμηλότερα επίπεδα του εθνικού μέσου όρου. Συνεχίζουν όμως να παραμένουν σε αρκετά υψηλά επίπεδα, σε σχέση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες της Ε.Ε. Η επίδραση των κοινωνικών μεταβιβάσεων στην άμβλυνση των ανισοτήτων είναι σχετικά χαμηλή και εξαντλείται σε αυτή των συντάξεων. Τα λοιπά κοινωνικά επιδόματα, εκτός συντάξεων, έχουν οριακή επίδραση.
Το προφίλ των κοινωνικά ασθενέστερων
Η ερευνητική ομάδα των προγραμμάτων κοινωνικής ένταξης και ειδικών κοινωνικών ομάδων του Πανεπιστημίου Κρήτης, με επιστημονικά υπεύθυνο το Γιώργο Τσιώλη, Καθηγητή Μεθοδολογίας της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες-Μεθόδων Ποιοτικής Έρευνας, παρουσίασε τα αποτελέσματα ποσοτικής έρευνας που διενεργήθηκε στα 16 Κέντρα Κοινότητας της Περιφέρειας Κρήτης. Μέσω ποσοτικής ανάλυσης σκιαγραφήθηκε το δημογραφικό, αλλά και το κοινωνικό-οικονομικό προφίλ των εγγεγραμμένων στα Κέντρα Κοινότητας κατά την τριετία 2018-2020. Η έρευνα έδειξε πως πρόκειται κυρίως για άτομα μέσης ηλικίας, άγαμα, ελληνικής υπηκοότητας.
Ως προς την εργασιακή τους κατάσταση, εγγράφονται στα Κέντρα Κοινότητας κυρίως άνεργοι, αλλά και «φτωχοί εργαζόμενοι», καθώς και άτομα που, είτε δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, είτε έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Εντύπωση, ωστόσο, προκαλεί και το σχετικά υψηλό ποσοστό των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (13,6%).
Σχεδιασμός και ευρήματα
Παρουσιάστηκαν, επίσης, ο σχεδιασμός και τα πρώτα ευρήματα μιας ποιοτικής έρευνας πεδίου που σκοπό έχει να μελετήσει την οπτική, τόσο των επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στους συγκεκριμένους φορείς (Κέντρα Κοινότητας), όσο και των ιδίων των ωφελούμενων.
Ενδιαφέρον είναι πως η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Κρήτης για τον εντοπισμό θυλάκων τοπικής αποστέρησης και φτώχειας, με επιστημονικά υπεύθυνο τον Αναπληρωτή Καθηγητή Αστικής Κοινωνιολογίας, Κοινωνικών Ανισοτήτων και Αποκλεισμών, Βασίλη Αράπογλου, ανέπτυξε μια καινοτόμο εφαρμογή με την οποία καταγράφονται σε 786 «μικρές περιοχές» στην Περιφέρεια Κρήτης (κοινότητες και μικρότερες αστικές ενότητες στο Ηράκλειο και στα Χανιά) ένα σύνολο δεικτών αποστέρησης εισοδήματος, απασχόλησης, εκπαίδευσης, στέγασης και αναγκών φροντίδας. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής αποκαλύπτουν σημαντικές ανισότητες στο εσωτερικό της περιφέρειας και ειδικότερα τη συγκέντρωση αστικών θυλάκων αποστέρησης στο Ηράκλειο και την ύπαρξη ενός άξονα αποστέρησης Νότια και Ανατολικά της Κρήτης που περιλαμβάνει επιμέρους αγροτικές κοινότητες. Οι επιπτώσεις της Πανδημίας στην απασχόληση φαίνεται ότι είναι μεγαλύτερες στις αποστερημένες περιοχές. Έρευνες που θα ακολουθήσουν θα καταγράψουν συστηματικά τις τοπικές ανάγκες και δυνατότητες των αποστερημένων περιοχών και κοινοτήτων.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ