Ένα ενδιαφέρον άρθρο για τη Λίμνη του Αγίου Νικολάου και τη δημιουργία της διαχρονικά, μας έστειλε ο συμπολίτης μας Tony Cross:
* Η λίμνη του Αγίου Νικολάου είναι και μυστηριώδης και όμορφη, αλλά δεν μπορεί να είναι ηφαίστειο γιατί δεν υπάρχουν πυριγενείς (ηφαιστειογενείς) πέτρες πουθενά γύρω από τη λίμνη ή οπουδήποτε αλλού στην πόλη. Σε κάθε περίπτωση, η Κρήτη δεν είναι ηφαιστειακό νησί και δεν υπάρχουν καθόλου ηφαίστεια εδώ.
* Τα πετρώματα, στα οποία βρίσκεται η λίμνη, είναι συμπιεσμένοι ασβεστόλιθοι. Έφτασαν εδώ πριν από εκατομμύρια χρόνια, ως υποθαλάσσιες κατολισθήσεις από τα βουνά προς τα βορειοδυτικά. Αυτές οι κατολισθήσεις κόβονται από ένα ρήγμα που εκτείνεται κατά μήκος της γραμμής της οδού Καντανολέοντος, κατά μήκος του γκρεμού στη λίμνη, κατά μήκος της γραμμής της οδού Γουρνιών και περίπου κατά μήκος της γραμμής της οδού Κριτσάς. Όλη η γη στα νοτιοανατολικά αυτού του ρήγματος βυθίστηκε πάνω από 100 μέτρα. Οι συνεχιζόμενες κατολισθήσεις έπεσαν πάνω από αυτό το ρήγμα και τελικά γέμισαν και έθαψαν το ρήγμα.
* Το ρήγμα έκοψε επίσης ένα υπόγειο ρέμα που κυλούσε στην περιοχή της σημερινής λίμνης, σχηματίζοντας μια πηγή. Καθώς οι συνεχιζόμενες κατολισθήσεις έθαψαν το ρήγμα, η πηγή άρχισε να ρέει προς τους συμπιεσμένους ασβεστόλιθους. Ο ασβεστόλιθος διαβρώνεται χημικά από το νερό της βροχής. Το ελαφρώς όξινο νερό της βροχής στο υπόγειο ρεύμα δημιούργησε ένα κανάλι στον συμπιεσμένο ασβεστόλιθο, φτάνοντας τελικά στον πυθμένα του ρήγματος. Εδώ, το ελαφρώς όξινο νερό σχημάτισε σιγά-σιγά μια σπηλιά.
* Το σπήλαιο μεγάλωσε για πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια μέχρι που τελικά το σπήλαιο έγινε τόσο μεγάλο που δεν μπορούσε πλέον να υποστηρίξει το βάρος του βράχου από πάνω του και η σπηλιά κατέρρευσε. Μια τεράστια χοάνη (τρύπα) σχηματίστηκε στο έδαφος καθώς όλο το υλικό πάνω από το σπήλαιο κατέρρευσε σε αυτό. Το υπόγειο ρεύμα που έρεε ακόμα γέμισε αυτήν την τρύπα με γλυκό νερό, μέχρι που ξεχείλισε. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η υπερχείλιση από τη λίμνη σχημάτισε τη ρηχή κοιλάδα όπου βρίσκεται στην πλευρά της Πλατείας, τη βαθύτερη κοιλάδα προς την παραλία της Κιτροπλατείας (και τον κόλπο στον οποίο η Κιτροπλατεία βρίσκεται), και δημιούργησε το βαθύ κανάλι που σήμερα αποτελεί το λιμάνι.
* Τα πρώτα γραπτά στοιχεία για τη λίμνη προέρχονται από τον επιθεωρητή του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, πλοίαρχο Thomas Spratt. Επισκέφτηκε τον Άγιο Νικόλαο τον Νοέμβριο του 1851, ενώ ερευνούσε την Κρήτη για το Βρετανικό Ναυαρχείο. Ο Spratt σημείωσε ότι η λίμνη είχε μέγιστο βάθος 210 πόδια, που είναι 64 μέτρα.
* Τον Οκτώβριο του 1856, ένας ισχυρός σεισμός 7,7 ρίχτερ σημειώθηκε μόλις 40 χλμ. από τη λίμνη. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά οι σοβαρότερες καταστροφές ήταν στην Κρήτη, ιδίως στη βορειοανατολική περιοχή του νησιού. Λόγω του σεισμού, κατέρρευσε το υπόγειο ρεύμα που τροφοδοτούσε τη λίμνη, με αποτέλεσμα αυτή να βαλτώσει και τα νερά της να εξατμίζονται.
* Επίσης κατέρρευσε η δυτική γωνία του γκρεμού στη λίμνη. Αυτή η κατάρρευση μείωσε το βάθος της λίμνης και άφησε ένα παχύ στρώμα μαλακής λάσπης στον πυθμένα της λίμνης, αναφέρει ο Tony Cross.
Η Λίμνη τα νεότερα χρόνια
Μετά το 1869, συνεχίζει, έγινε ένα μικρό κανάλι προς τη θάλασσα για να ξεπλύνει η θάλασσα το στάσιμο και δύσοσμο νερό της λίμνης. Αυτό το στενό κανάλι δεν περιείχε καμία ενίσχυση στον αδύναμο βράχο στα τοιχώματα του καναλιού και αυτά σύντομα κατέρρευσαν. Το αποτέλεσμα ήταν το κλείσιμο του καναλιού και η λίμνη να βαλτώσει ξανά. Το κανάλι τελικά άνοιξε ξανά, αλλά η συνεχιζόμενη κατάρρευση των τοίχων του καναλιού συνέχισε να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.
* Στις αρχές του 20ου αιώνα, γαλλικός στρατός που στάθμευε εδώ διεύρυνε το κανάλι και ενίσχυσε τους τοίχους με πέτρα, αποτρέποντας περαιτέρω κατάρρευση. Αυτό είναι το κανάλι που βλέπουμε σήμερα.
* Το 1944 ο γερμανικός στρατός, που υποχωρούσε προς τα δυτικά από το Λασίθι, έσπρωξε μερικά στρατιωτικά οχήματα στη λίμνη. Το 1975 ή το 1976, ένα βυτιοφόρο όχημα κύλησε στη λίμνη από την κορυφή του γκρεμού. Οι δύτες που έχουν φτάσει στον βυθό της λίμνης τα τελευταία χρόνια δεν έχουν βρει κανένα σημάδι από αυτά τα οχήματα. Πιθανότατα έχουν βυθιστεί στο παχύ στρώμα μαλακής λάσπης που άφησε η κατάρρευση του δυτικού βράχου.
* Το 2000 η λίμνη εξερευνήθηκε επαγγελματικά από τον Μιχάλη Φαρσάρη για λογαριασμό του Πανεπιστημίου Αθηνών. Βρήκε ότι το μέγιστο βάθος της λίμνης ήταν 48,8 μέτρα, μια μείωση σχεδόν 15 μέτρων από το βάθος που μέτρησε ο καπετάνιος Spratt, και όλα αυτά οφείλονται στην κατάρρευση του δυτικού γκρεμού, μας ενημέρωσε ο Tony Cross.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ