Νομίζω ότι αξίζει να θυμηθούμε τη διαδρομή της πρώτης σύνδεσης της Νεάπολης με τον Άγιο Νικόλαο, γύρω στο 1894, από φαρδύ μονοπάτι, όπως την προγράφει ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος.
* Ο Καλομενόπουλος ήταν υπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού ήλθε στην Κρήτη πριν το 1894 με κίνητρο να συντάξει βιβλίο «Τοπογραφίας και Οδοιπορικά της νήσου Κρήτης», το οποίο δεν υπήρχε μέχρι τότε. Κάπως έτσι έπρεπε να κρυφτεί η κατασκοπευτική του έκθεση. Επί δύο μήνες, με την βοήθεια του Ελληνικού πληθυσμού και με χίλιες προφυλάξεις μάζευε τα στοιχεία. Τελικά τον ανακάλυψαν οι Τούρκοι στο Καστέλι Κισάμου. Τον φυλάκισαν και τον απέλασαν στην Αθήνα.
* Να αναφέρουμε ότι μετά τις Λίμνες υπήρχε -και ακόμα υπάρχει- η πέτρινη γέφυρα «του Μαυρογένη η καμάρα». Αριστερά από τη γέφυρα, σε απόσταση 100 περίπου μέτρων, υπάρχουν τα παλιά ερείπια του οικισμού της Δρακωνιάς (Δρακώνας). Στη συνέχεια ο αγροτικός δρόμος περνούσε από του Χατζηπατέρα τη στέρνα και το δίπλα χάνι (στον Αϊ- Γιώργη στην Κεφάλα) και συνέχιζε για Άγιο Νικόλαο μέσα από τους Πίσσιδες (Κατσίκια). Ας διαβάσουμε πως περιγράφει ο Καλομενόπουλος τη διαδρομή από τη Νεάπολη στον Άγιο Νικόλαο:
«Η οδός αυτή, αναχωρούσα από της κωμοπόλεως της Νεαπόλεως, βαίνει προς Α. δια μέσου δάσους εξ ελαιών και κερατεών. Είναι καλή οδός διασχίζουσα την πεδιάδα, ήτις αποτελεί το ανώτερον μέρος του λεκανοπεδίου. Μετά συναντά φρέαρ προ του χωρίου Νικηθιανά, μετά τρία φρέατια (προ του χωρίου Λίμναι) και μετά την διακλάδωσιν της οδού Σητείας. Μετά διέρχεται την μονότοξην λίθινην «γέφυραν της Δρακονιάς». Εντεύθεν η οδός εξέρχεται του δάσους και βαίνουσα επί ανωμάλου εδάφους διέρχεται προς Ν. των αγροικιών Δρακονιάς, Αγίας Πελάγιας, Καλών Λάκκων.
Μετά δε από της γέφυρας εισέρχεται εις στενωπόν αποτελούμενην εκ λοφοσειρών, τα πλευρά καλύπτονται υπό πρίνων και δενδρυλλίων, αποτελούντων αραιόν δάσος. Δια της στενωπού ταύτης βαίνουσα, η οδός ανέρχεται μετά εις χαμηλόν αυχένα, δι’ ου κατέρχεται εις ετέραν στενωπόν, διά των αρκτικών πλευρών της οποίας κατέρχεται μετά εις θέσιν «Καταφύγι» (χαμηλότερονσημείον της στενωπού ένθα συρρέουσι τα ύδατα τριών βαθιών χαραδρών). Προς Δ. πάντοτε βαίνουσα, ανέρχεται έτερον αυχένα εις το υψηλότερον σημείο και μετά κατέρχεται εις έτερον· κοιλάδιον, μέχρι τον αυχένα «Κατσίκι» (άνωθεν τής ομώνυμου αγροικίας). Μετά δε διερχομένη έδαφος σε βραχώδες και ανώμαλον αφικνείται εις την παραλίαν κωμόπολιν του Αγίου Νικολάου. Το όλον: 2.50’».
1898: «Ένας ωραίος μουλαρόδρομος για Νεάπολη»
Το 1898, περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, ο Γάλλος φιλόλογος, ιστορικός, αρχαιολόγος και πολιτικός Βίκτωρ Μπεράρ, σε ηλικία 34 χρόνων επισκέφτηκε την Κρήτη και δημοσίευσε το οδοιπορικό έργο του «Κρητικές Υποθέσεις» (Victor Benard, «Les affaires de Crete»). Διαβάστε πώς περιγράφει τη διαδρομή από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι τη Νεάπολη:
«Ο Γάλλος διοικητής πρέπει να πάει, με εκατό ανθρώπους, να επισκεφθεί τον επίσκοπο της Νεάπολης. Η πομπή ξεκινάει. Με εκατόν είκοσι ή εκατόν τριάντα γαϊδούρια, παίρνουν τους ανθρώπους μας και τους αξιωματικούς τους και εκατόν τριάντα Κρητικοί τρέχουν οπλισμένοι πίσω απ’ τα γαϊδούρια τους, που τα κεντρίζουν με τη μύτη των μεγάλων μαχαιριών τους.
Ένας ωραίος μουλαρόδρομος, που φτιάχτηκε και συντηρείται από τους χριστιανούς, ανεβαίνει ανάμεσα σε ελαιώνες και με συνεχείς στροφές στην πλευρά ατελείωτων φαραγγιών φτάνει μέχρι την κλειστή πεδιάδα της Νεάπολης. Όλη αυτή η περιοχή, με τα φαράγγια και τις ράχες, με τις χαράδρες και τις ανηφοριές, τους γαλάζιους βράχους και το κοκκινόχωμα, είναι φυτεμένη με αιωνόβια λιόδεντρα. Τίποτα δεν μαρτυρά εδώ, όπως γύρω απ’ τα Χανιά, τις επαναστάσεις και τις συμφορές αυτού του λαού. Ούτε ερείπια υπάρχουν, ούτε ζημιές, ούτε κατεστραμμένα σπίτια, ούτε καμένα δέντρα. Όλα είναι ήρεμα, φωτεινά και χαμογελαστά».
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ