Της Χρύσας Σοφιανού
Η ίδρυση αρχαιολογικού μουσείου στον Άγιο Νικόλαο αποφασίστηκε το 1961, η ανέγερσή του ξεκίνησε το 1963 και ολοκληρώθηκε το 1968. Το κτίριο ήταν τυπικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των μουσείων της δεκαετίας του 1960 με έκταση 500 τ.μ. περίπου.
Το έργο «Επέκταση και εκσυγχρονισμός Αρχαιολογικού Μουσείου Αγίου Νικολάου», συμπληρωματικά προς το αρχικό κτήριο του αρχιτέκτονα Καραντινού, είχε προϋπολογισμό 6.000.000 € και εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης το 2008 από την τότε Προϊσταμένη της Εφορείας Στ. Αποστολάκου. Εκτός από την επέκταση του υφιστάμενου κτιρίου το έργο περιλάμβανε ακόμη την ανέγερση γραφείων της Εφορείας, εργαστηρίων συντήρησης και αποθήκης αρχαιοτήτων. Την υλοποίησή του ανέλαβε η Διεύθυνση Εκτέλεσης Έργων, Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων του ΥΠΠΟ.
Το Δεκέμβριο του 2011 η επίτιμη πλέον Έφορος Στ. Αποστολάκου έκανε την τελευταία ξενάγηση στην παλιά έκθεση και το μουσείο έκλεισε τις πύλες του για το κοινό. Αμέσως μετά ξεκινήσαμε τη συσκευασία και μεταφορά των αρχαίων σε μισθωμένη αποθήκη. Στη συνέχεια εκκενώσαμε το παλιό Εφορείο, τα εργαστήρια συντήρησης και την αποθήκη αρχαίων. Το κτίριο παραδόθηκε στον εργολάβο και μετατράπηκε σε εργοτάξιο. Παράλληλα, η αρχαιολόγος Βασιλική Ζωγραφάκη και η συντηρήτρια Κλειώ Ζερβάκη ανέλαβαν την εκτέλεση του έργου «Εκπόνηση μελέτης μόνιμης έκθεσης και εξοπλισμός Αρχαιολογικού Μουσείου – Οργάνωση περιοδικής έκθεσης με τίτλο: “Η ιστορία της πόλης του Αγίου Νικολάου”» και ετοίμασαν τη Μουσειολογική και η Μουσειογραφική μελέτη με τη συμβολή της Στ. Αποστολάκου καθώς και την έκθεση για την Ιστορία της πόλης μας που εκτίθεται στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του μουσείου και είναι επισκέψιμη από το 2016.
Η παραλαβή του έργου «Επέκταση και εκσυγχρονισμός Αρχαιολογικού Μουσείου» έγινε το 2016 από επιτροπή με επικεφαλής την αρχιτέκτονα Δάφνη Χρονάκη. Αμέσως μεταφέραμε στο νέο κτίριο τα γραφεία της Εφορείας και εγκαταστάθηκαν τα εργαστήρια συντήρησης τα οποία είχαν εντωμεταξύ εξοπλιστεί με τα πιο σύγχρονα μηχανήματα και σύνεργα της τελευταίας τεχνολογίας. Οι απαιτούμενες μελέτες, η Μουσειολογική και η Μουσειογραφική, ήταν έτοιμες και εγκεκριμένες για την υλοποίησή τους όμως έπρεπε να υπάρχει και η απαραίτητη χρηματοδότηση για ένα τόσο μεγάλο έργο, συνεπώς περιμέναμε την πρόσκληση του επόμενου ΕΣΠΑ για την υλοποίηση της μόνιμης έκθεσης του μουσείου.
Τον Απρίλιο του 2018 ξεκίνησε το έργο «Οργάνωση Μόνιμης Έκθεσης Αρχαιολογικού Μουσείου Αγίου Νικολάου» προϋπολογισμού 1.600.000 € ενταγμένο στο Ε.Π. Κρήτης 2014-20. Την Πράξη αποτελούσαν δύο υποέργα, αργότερα εντάχθηκε και τρίτο. Το 1ο υποέργο με τίτλο «Υλοποίηση της μόνιμης έκθεσης» περιλάμβανε συντήρηση εκθεμάτων, προμήθεια εργαλείων και υλικών για τη συντήρηση, προμήθεια και εγκατάσταση εποπτικού υλικού και πινακίδων δημοσιότητας ΕΣΠΑ και διαμόρφωση του εσωτερικού αίθριου. Για την εκτέλεση του έργου προσελήφθησαν μόνο μια αρχαιολόγος, η Μ. Κυριακάκη, μια λογίστρια, η Σ. Γρηγοράκη και τέσσερις συντηρητές αρχαιοτήτων, ο Α. Αρβανίτης, ο Μ. Αχλαδιανάκης, η Ε. Παπαδημητρίου και η Α. Φωστηροπούλου, για τη συντήρηση των εκθεμάτων της νέας έκθεσης. Οι προμήθειες έγιναν με αναθέσεις. Την Ομάδα επίβλεψης του υποέργου 1 αποτελούσαν μόνιμες υπάλληλοι της Εφορείας μας, η Ε. Μανιαδάκη, η Κλ. Ζερβάκη και η Μ. Σαπουντζή. Η μετάφραση όλου του πληροφοριακού και εποπτικού υλικού στα Αγγλικά έγινε από τους συναδέλφους του Ινστιτούτου Μελέτης Προϊστορικού Αιγαίου στην Παχειά Άμμο.
Το 2ο Υποέργο με τίτλο «Προμήθεια και εγκατάσταση προθηκών στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου» αφορούσε εκτός από τις προθήκες, ειδικές κατασκευές και εκθεσιακό φωτισμό εντός και εκτός των προθηκών βάσει των εγκεκριμένων Μελετών, της Μουσειολογικής, Μουσειογραφικής και Μελέτης φωτισμού που είχε εκπονηθεί με ανάθεση. Στην Ομάδα επίβλεψης του υποέργου 2 ήταν η Κλ. Ζερβάκη, η Ε. Μανιαδάκη και ο Μ. Κασωτάκης. Για την υλοποίηση των μελετών διενεργήθηκε Ανοιχτός Διεθνής Διαγωνισμός ο οποίος απαιτούσε μεγάλη και χρονοβόρα διαδικασία. Είχε προϋπολογισμό 1.229.000 € αλλά το ποσό θεωρήθηκε χαμηλό για τις απαιτήσεις των μελετών και γι’ αυτό κατέστη άγονος. Ήταν αναγκαία η τροποποίηση του προϋπολογισμού και η αύξηση του ποσού αλλά άλλες χρηματοδοτήσεις δεν υπήρχαν και το μουσείο κινδύνευε να μείνει αποθήκη αρχαίων. Με την παρέμβαση της υπουργού Λ. Μενδώνη και σε συνεργασία με την ΕΔΕΠΟΛ υποβάλλαμε επικαιροποιημένη χρηματοοικονομική ανάλυση της πράξης προς την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης της Περιφέρειας Κρήτης και αναμέναμε τα αποτελέσματα. Χάρη στη βοήθεια του δημάρχου Α. Ζερβού και την καταλυτική επέμβαση του Περιφερειάρχη Κρήτης Στ. Αρναουτάκη επετεύχθη η τροποποίηση τον Δεκέμβριο 2019 και ο προϋπολογισμός ανήλθε στα 2.560.760 €. Έγινε πάλι η διαδικασία του Διεθνή Διαγωνισμού με προϋπολογισμό τώρα 2.100.000 € και δημοσιοποιήθηκε εκ νέου στις 12/02/2020. Ξανά κατάθεση προσφορών, έλεγχοι, ενστάσεις, επιτροπές και τελικά ανάδοχος κηρύχθηκε η εταιρεία MUEVO. Ωστόσο ξέσπασε η πανδημία, εξαιτίας της απαγόρευσης των μετακινήσεων και των άλλων συγκυριών η συμβασιοποίηση έγινε τον Μάρτιο 2021, η έναρξη των εργασιών το Σεπτέμβριο 2022 και στις 23 Ιανουαρίου 2023 παραδόθηκε το σύνολο του έργου, δηλαδή η εγκατάσταση των προθηκών, των ειδικών κατασκευών και του φωτισμού, από την ανάδοχο εταιρεία.
Η εξέλιξη των τεχνολογιών και η εφαρμογή τους στις μουσειακές εκθέσεις την τελευταία δεκαετία ήταν ραγδαία και το μουσείο μας δεν έπρεπε να μείνει πίσω από τα άλλα μουσεία της Ελλάδας και του κόσμου. Έτσι, καταφέραμε μια ακόμη χρηματοδότηση από την Π. Κρήτης και την ένταξη του 3ου υποέργου για καινοτόμες ψηφιακές εφαρμογές που θα πλαισιώνουν τη μόνιμη έκθεση: διαδικτυακός τόπος, ψηφιακά εκπαιδευτικά προγράμματα, 3D απεικονίσεις, οθόνες αφής, διαδραστική εικονική περιήγηση. Ομάδα επίβλεψης και του 3ου υποέργου, η Κλ. Ζερβάκη, η Ε. Μανιαδάκη και η Μ. Σαπουντζή. Προσλήφθηκε μια αρχαιολόγος, η Μ. Κοκκίνη, για τη συγγραφή των κειμένων στις ψηφιακές εφαρμογές. Έγινε ένας ακόμη Διεθνής Ηλεκτρονικός Διαγωνισμός τον Ιούλιο 2022 και στις 10 Απριλίου 2023 υπογράψαμε τη σύμβαση με την ανάδοχο εταιρεία ΑΙΓΑΙΟΥ SOLUTIONS για την παροχή υπηρεσιών με τίτλο «Σχεδιασμός και ανάπτυξη εφαρμογών για το Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου», με προϋπολογισμό 259.284,00 € και με χρόνο υλοποίησης οκτώ μήνες.
Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου τώρα έχει εκθεσιακό χώρο 1.045τ.μ. όπου εκτίθενται περίπου 3.000 αντικείμενα από τη Νεολιθική Εποχή έως τους πρώτους Βυζαντινούς χρόνους. Η παλιά έκθεση εμπλουτίστηκε με τα νέα ευρήματα από τις πρόσφατες ανασκαφές της Εφορείας και των Ξένων Αρχαιολογικών Σχολών που κάνουν ανασκαφές στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου. Η νέα έκθεση αποτελεί πρόκληση για επίσκεψη στους αρχαιολογικούς μας χώρους, στο Μουσείο Σητείας και στη Συλλογή Ιεράπετρας.
Απομένει η ανάρτηση του εποπτικού υλικού και η εγκατάσταση των ψηφιακών εφαρμογών που, μετά από όσα αντιμετωπίσαμε, ευελπιστούμε να ολοκληρωθεί τον Οκτώβρη 2023.
Το Α.Μ.Α.Ν. «καθυστέρησε» γιατί αυτά τα 12 χρόνια ελάχιστοι άνθρωποι είχαν να αντιμετωπίσουν άγνωστες γραφειοκρατικές διαδικασίες, οικονομική κρίση και έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης, συνέπειες της πανδημίας με ασθένειες υπαλλήλων και εκ περιτροπής εργασία, συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία με αύξηση των τιμών, ακόμη και τη νεροποντή του περασμένου Οκτώβρη όταν πλημμύρησαν οι νέες εγκαταστάσεις του μουσείου και προκάλεσαν καθυστέρηση μηνών.
Παρόλα αυτά, τα καταφέραμε να είμαστε συνεπείς στα χρονοδιαγράμματα του όλου Έργου που λήγει επίσημα 31 Οκτώβρη 2023.
Χρύσα Σοφιανού
Αρχαιολόγος
Προϊσταμένη της ΕΦ.Α.ΛΑΣ.