Κοντά στην Άγιο Νικόλαο, πάνω στο μονοπάτι που κάποτε ένωνε τη Νεάπολη και τις Λίμνες με τον Άγιο Νικόλαο και περνούσε κοντά από τον οικισμό Δράκος, υπάρχει μια δεξαμενή νερού με… ιστορία. Στο πλάι της είναι εντοιχισμένη μια ιδιαίτερης αξίας επιγραφή στην οποία διαβάζουμε: «Ιδρύθη δαπάνη εράνων και ενεργεία του διοικητού Κ. ΑΞΕΛΟΥ, επιστάτου δε του δημάρχου Χουμεριάκου Δ. ΜΟΥΡΕΛΑΚΗ… ΔΡΑΚΟΥ ΒΑΡΟΥΧΑ ΕΝ ΕΤΕΙ 1893».
Ο Κωσταντίνος Αξελός είναι ο διοικητής του νομού Λασιθίου στα τέλη του 19ου αιώνα (η περίοδος της Αυτονομίας ξεκινά το 1898). Η ιστορικός Μαρία Σωρού, με την οποία συζήτησα για την επιγραφή, μας έδωσε τα παρακάτω ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία:
«Ο Κωνσταντίνος Αξελός ήταν διοικητής του νομού Λασιθίου για πολλά χρόνια, ο μακροβιότερος. Διαδέχθηκε το 1881 τον Κωνσταντίνο Σφακιανάκη και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι το 1884. Αντικαταστάθηκε από τον Λεωνίδα Βαρούχα, μετά τον θάνατο του οποίου, το Σεπτέμβριο του 1885, διοίκησε για κάποιο διάστημα ο Νικόλαος Καλεμικιαράκης, ως τοποτηρητής, αναπληρωτής του διοικητή. Το 1887 επανήλθε ο Κων. Αξελός και παρέμεινε μέχρι το 1897, που έγινε η επανάσταση. Τότε οι Κριτσώτες του καπετάν Ταβλά τον συνέλαβαν και τον κακοποίησαν. Μετά από παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο. Ο ίδιος έκανε πολλά έργα, σε συνεργασία με τον δήμαρχο Κριτσάς Νικόλαο Αποστολάκη, κυρίως δρόμους και δεξαμενές. Οι Νεαπολίτες δεν τον συμπαθούσαν γιατί έκανε επανειλημμένες προσπάθειες να μεταφέρει την έδρα της Διοίκησης στον Άγιο Νικόλαο. Το κατάφερε το 1896, αλλά τον “έφαγε” η επανάσταση. Εγγονός του ήταν ο φιλόσοφος Κων. Αξελός».
Ο Δήμος Χουμεριάκου
Για το Δήμο Χουμεριάκου η Μαρία Σωρού μας λέγει:
«Όλη η περιοχή δυτικά και βόρεια του Αγίου Νικολάου, μετά τον παραλιακό, ήταν Δήμος Χουμεριάκου. Επομένως και η δεξαμενή με την επιγραφή ήταν περιοχή του Χουμεριάκου, εξ ου και ο δήμαρχος Χουμεριάκου, ως “επιστάτης”.
- Στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη του 1879, ο τότε Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Φωτιάδης πασάς, με μια δίγλωσση προκήρυξη που είχε ημερομηνία 12 Ιουνίου 1879, ενημέρωνε τους Κρήτες για την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης (Σύμβαση της Χαλέπας). Στην προκήρυξη αυτή αναφέρονταν και οι πρώτοι Δήμοι της Κρήτης. Στο Μεραμπέλλο οι δήμοι ήταν 6:
«Ο Δήμος Χουμεργιάκου έχων έδραν το ομώνυμον χωρίον και περιλαμβάνων τα χωρία, Χουμεργιάκον, Λίμναις, Πλατυπόδι, Ληκυθιανά, Βρύσαις, Έξω Λακκόνια και τα μετόχια Αμυγδάλους, Αρκουδιάν και Σένια».
«Ο Δήμος Κριτσάς έχων έδραν το ομώνυμον χωρίον και περιλαμβάνων τα χωρία Κριτσά, Μέσα Λακώνια, Τάμπιαις, Κρούσταν, Πάν, Καλόν Χωρίον και τον λιμένα του Αγ. Νικολάου».
- Ενδιαφέρον της παραπάνω απόφασης είναι και το ότι η «διαίρεση» των Λακωνίων σε Μέσα και Έξω υπήρχε και πριν από 143 χρόνια, καθώς το 1878 τα Έξω Λακώνια υπάγονταν στο Δήμο Χουμεριάκου και τα Μέσα Λακώνια στο Δήμο Κριτσάς. Ακόμα και η γραφή αναφέρεται διαφορετικά! Λακκόνια και Λακώνια!
Οι υπόλοιποι Δήμοι ήταν: Βραχασίου, Φουρνής, Νεαπόλεως και Σπιναλόγκας.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ