Του ΤΑΣΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗ
O βασικός σκοπός της απάντησης ενός οργανισμού σε στρεσσογόνα ερεθίσματα είναι να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις της ζωής του.
Ο οργανισμός ανθρώπου ή ζώου θα κινητοποιήσει δυνάμεις, αποθέματα ενέργειας στα όργανα, που θα τον βοηθήσουν να αντεπεξέλθει. Το ορμονικό του σύστημα θα εκκρίνει ορμόνες που θα κινητοποιήσουν άλλους αδένες για άμεση απάντηση και θα καταστείλει ταυτόχρονα άλλες λειτουργίες που τη συγκεκριμένη στιγμή δεν εξυπηρετούν τις περιστάσεις.
Δεχόμαστε ένα ερέθισμα, μία απειλή.
Ο μηχανισμός άμεσης απάντησης του οργανισμού ενεργοποιείται:
Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ενεργοποιείται. Ελέγχει το ρυθμό της καρδιάς, τις αναπνοές, τη ροή του αίματος. Η καρδιά χτυπάει γρηγορότερα, διαστέλλονται οι βρόγχοι για να πάρουν περισσότερο οξυγόνο, διαστέλλονται τα αγγεία των μυών, οι κόρες των οφθαλμών διαστέλλονται για περισσότερο φως και ο νους γρηγορεί για να επισπεύσει την αντίδραση.
Φανταστείτε ένα αδιάβαστο μαθητή που τον καλεί ο αυστηρός δάσκαλος στο μάθημα. Μόλις ακούσει το όνομά του θα τον πιάσει ταχυκαρδία, μπορεί να τρέμει, τα πόδια του θα παγώσουν, θα ιδρώσει και εάν τα πράγματα χειροτερέψουν μπορεί να ερεθιστεί και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και να έχει αθέλητη ούρηση. Αυτό συνέβαινε παλιά όταν υπήρχε η σωματική τιμωρία στα σχολεία.
Η απάντηση στο stress είναι μια απόλυτα φυσιολογική αντίδραση. Οτιδήποτε απειλεί την ευημερία και την ηρεμία μας προσπαθούμε να το αποφύγουμε ή να το αντιμετωπίσουμε.
Το stress έχει ψυχολογικές συνέπειες και ψυχολογικές αιτίες. Επηρεάζει τις αισθήσεις μας, την κρίση, τη συμπεριφορά και τη μνήμη μας.
Το stress επιφέρει αλλαγές στην αντίληψη που έχομε για τον κόσμο γύρω μας.
Αλλά ποιοι είναι οι μηχανισμοί που κρύβονται πίσω από μία απάντηση σε ένα στρεσσογόνο;
Ο εγκέφαλος είναι το πρώτο όργανο που αντιλαμβάνεται την «απειλή» μέσω των αισθήσεων. Αυτόματα αξιολογεί την κατάσταση μέσω συνειδητών ή ασυνείδητων σκέψεων και μηχανισμών και μεσολαβεί για την ενεργοποίηση
α) του συμπαθητικού – παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος και
β) του άξονα υποθάλαμος – υπόφυση επινεφρίδια.
Το συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό σύστημα είναι μέρος του αυτόνομου νευρικού συστήματος, ευρίσκεται σε διάφορα όργανα και ρυθμίζει τη δράση τους αυτόματα, ασυνείδητα δηλαδή χωρίς τη θέλησή μας, όπως η λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων, του εντέρου.
Ο υποθάλαμος και η υπόφυση βρίσκονται στο κέντρο του εγκεφάλου συνδέονται μεταξύ τους με ιδιαίτερο αγγειακό σύστημα και ρυθμίζουν τη λειτουργία ορισμένων αδένων όπως θυρεοειδούς – επινεφριδίων γεννητικών αδένων.
Κατά τα αρχικά στάδια απάντησης σε στρεσσογόνα ο υποθάλαμος ερεθίζει τις κεντρικές απολήξεις του συμπαθητικού και των επινεφριδίων με άμεση απελευθέρωση αδρεναλίνης – νοραδρεναλίνης. Ήπια στρεσσογόνα απελευθερώνουν μικρές ποσότητες αδρεναλίνης. Εάν όμως τα στρεσσογόνα δρουν χρονίως η αδρεναλίνη είναι μόνιμα σε υψηλά επίπεδα.
Σε χρόνιο stress υπάρχει συνεχής ενεργοποίηση του άξονα υποθάλαμος – υπόφυση – επινεφρίδια με συνέπεια την συνεχή έκκριση γλυκοκορτικοστεροειδών (κορτιζόλης), ουσιών που καταπολεμούν την φλεγμονή, έχουν όμως πλείστες βλαβερές επιπτώσεις στον οργανισμό. Από τα γλυκοκορτικοστεροειδή επηρεάζονται η καρδιά, τα αγγεία, οι μύες, οι πνεύμονες, το ανοσοποιητικό σύστημα.
Αυτό που πρέπει να μας μείνει είναι:
Το συμπαθητικό σύστημα ενεργοποιείται άμεσα σε δευτερόλεπτα σαν απάντηση του οργανισμού: Παλεύω ή φεύγω (fight or flight). Ο άξονας υποθάλαμος – υπόφυση επινεφρίδια απαιτεί λεπτά, ώρες, ημέρες και η επίδρασή του στα όργανα διαρκεί ημέρες ή και εβδομάδες.
Το stress επηρεάζει και τα νεογνά και παιδιά. Τα επίπεδα της κορτιζόλης αυξάνονται και στα νεογνά και στα παιδιά που εισέρχονται στο νοσοκομείο και υφίστανται ιατρικές πράξεις. Η αύξηση δε αυτή των ορμονών είναι συνάρτηση της βαρύτητος της επέμβασης, της χρονικής διάρκειας και της συνειδητότητας.
Τι κάνομε λοιπόν; Αντίπαλος του stress είναι το humour και το γέλιο. Έχομε κοινωνικές σχέσεις, προσφέρομε ό,τι μπορεί ο καθένας στο συνάνθρωπο και την κοινωνία, πιστεύομε, πάμε εκκλησία, αθλούμαστε.
Εάν φροντίζομε για τα παραπάνω, το stress θα υποχωρήσει. Οι ορμόνες του stress θα επανέλθουν στα φυσιολογικά επίπεδα, θα ζήσομε περισσότερα και ευχάριστα χρόνια.
