Η αρχαιολόγος Βέρα Κλώντζα- Γιάκλοβα δημοσίευσε μια μελέτη με θέμα «Φυσικό γυαλί στις τοιχογραφίες της εκκλησίας Παναγίας Κεράς στην Κριτσά». Έχω στα χέρια μου ολόκληρη τη μελέτη της:
* Στο κείμενό της η Βέρα μελετά τα μικτά γυάλινα αντικείμενα που βλέπουμε στις τοιχογραφίες της Κέρας και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα: «Από πού τα ξέρανε αυτά οι ζωγράφοι της Κεράς;». Μεταφέρουμε λίγα αποσπάσματα της έρευνας:
* Ο 14οςαιώνας είναι η περίοδος κατά την οποία οι παραδοσιακές αριστοκρατικές οικογένειες της Κρήτης συνεχίζουν τις μάχες τους με τη βενετσιάνικη εξουσία. Η Κριτσά, ένα από τα κομβικά σημεία της ανατολικής Κρήτης, ήταν στα χέρια της βενετσιάνικης αριστοκρατικής οικογένειας των Κορνάρων. Το 1328 ανήκε στον αριστοκράτη φεουδάρχη Μάρκο Κορνάρο. Η ερώτησή μας είναι: Πώς η Κριτσά έγινε φέουδό τους και τι καθεστώς επικρατούσε πριν; Η συγκεκριμένη εκκλησία λειτουργούσε πάντα μόνο ως ορθόδοξος ναός; Ή έγινε προσπάθεια για να λειτουργήσει και ως καθολικός ναός με την ανοχή ή ενδεχομένως υπό την πίεση του φεουδάρχη της Κριτσάς και μετά από συνεννόηση με τους ντόπιους ισχυρούς. Οι Βενετσιάνοι -ως γνωστόν- λέγανε «primoVeneziani, poiChristiani» («πρώτα Βενετσιάνοι και μετά Χριστιανοί»), αλλά ήταν γενικώς πολύ «χαλαροί» χριστιανοί, έχοντας μόνιμα προστριβές και ανταγωνισμό με τον ποντίφικα.
* Στις αναλύσεις μας πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας το γεγονός ότι στην Κρήτη έχουμε αποδεδειγμένη παραγωγή γυαλιού την εποχή της Ενετοκρατίας. Οι γραπτές πηγές αναφέρουν τουλάχιστον τρεις αναφορές, οι οποίες αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός εργαστηρίου, που ιδρύθηκε από τους Βενετσιάνους και λειτουργούσε τουλάχιστον από το 1330 μέχρι το 1415 κάπου κοντά στο σημερινό Ηράκλειο. Για συγκεκριμένη παραγωγή του εργαστηρίου αυτού, όμως, δε γνωρίζουμε απολύτως τίποτα. Μια άλλη πληροφορία μιλάει για έναν Κρητικό κατασκευαστή γυαλικών στη Βενετία.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ