Τον ερχόμενο Ιούλιο πρόκειται να επαναληφθεί η αρχαιολογική έρευνα στην Οξά, στο πλαίσιο του έργου «ΔΙΑΤΟΠΟΣ» την οποία διευθύνουν η Γεωργία Μοσχόβη επίτιμη προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου και η Χριστίνα Τσιγωνάκη επίκουρη καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πρόσφατα το Δημοτικό Συμβούλιο Αγίου Νικολάου ενέκρινε την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ Κρήτης, για τη συνέχιση της έρευνας, ύψους 15.000 ευρώ.
Η καθηγήτρια Χριστίνα Τσιγωνάκη μίλησε στην ΑΝΑΤΟΛΗ για την έρευνα στην Οξά, η οποία ξεκίνησε πριν από 5 χρόνια περίπου ως επιφανειακή και, όπως είπε, συνεχίζεται ως τέτοια με τριετούς διάρκειας άδεια του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του ΥΠ.ΠΟ.Α. Φέτος θα επεκταθεί το πρόγραμμα, κάνοντας και δοκιμαστικές τομές στο έδαφος και καθαρισμούς σε δεξαμενές, στις οχυρώσεις ώστε να αποκτηθεί πληρέστερη εικόνα της τοπογραφίας και των χρονολογικών φάσεων της Οξάς. Εχει σχεδιαστεί ολοκληρωμένος χάρτης της Οξάς με τη χρήση πολύ σύγχρονης τεχνολογίας που διαθέτει το Ινστιτούτο Ερευνας Τεχνολογίας, διευκολύνοντας κατά πολύ την αρχαιολογική έρευνα σε μια πολύ δύσκολη τοπογραφικά θέση, που είναι η Οξά. Στην έρευνα εργάζονται φοιτητές του Πανεπιστημίου και όπως είπε η καθηγήτρια, ελπίζει να προσληφθούν και κάποιοι ειδικευμένοι εργάτες, που χρειάζονται.
Η Οξά είναι ένα χαμηλό βουνό, βραχώδες και δυσπρόσιτο, με ύψος 563μ. Από την κορυφή της Οξάς ελέγχεται οπτικά όλη η γύρω περιοχή και κυρίως τα παράλια του κόλπου Μιραμπέλλου, τόσο προς νότια, τον Αγιο Νικόλαο όσο και βόρεια, τον κόλπο της Ελούντας από τη Σπιναλόγκα ως τον ισθμό, στο Κανάλι.
Λόγω θέσης και ισχυρής φυσικής οχύρωσης πιστεύεται ότι η Οξά ήταν «ακρόπολη» ή κάστρο – καταφύγιο για τις πόλεις που υπήρχαν διαχρονικά εκεί γύρω, και κυρίως του βυθισμένου, σήμερα, στη θάλασσα, αρχαίου Ολούντα που εντοπίζεται εκεί που είναι σήμερα οι Αλυκές.
«Η θέση της Οξάς είναι ένας πολύ σημαντικός χώρος που αν και γνωστός στους αρχαιολόγους, παρέμενε ανεξερεύνητος. Η Οξά είναι μια θέση – κάστρο, με μεγάλο ενδιαφέρον που έχει πολλά να μας πει. Το κάστρο βρισκόταν πολύ κοντά σε ένα σημαντικό λιμάνι – την Ελούντα – ο ρόλος του οποίου αναβαθμίζεται την περίοδο των αραβικών επιδρομών στην Κρήτη, τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Η Οξά αποτελεί μια από τις ιδιαίτερες εκείνες περιπτώσεις μιας οχυρωμένης θέσης σε δυσπρόσιτη περιοχή. Από όλες τις άλλες οχυρωματικές θέσεις που είχα επισκεφθεί στην Κρήτη, οι οποίες είχαν παίξει ρόλο την περίοδο εκείνη, είχα ξεχωρίσει την Οξά, από την αρχή και λόγω της στρατηγικής της θέσης αλλά και γιατί δεν είχαν γίνει έρευνες μέχρι τότε. Και ένας παράγοντας που συνέτεινε στην καθυστέρηση των ερευνών στη θέση αυτή, ήταν ότι η Οξά ήταν και είναι δυσπρόσιτη ως θέση», είπε η κ. Τσιγωνάκη.
Μιλώντας για τα ευρήματα ως σήμερα από την επιφανειακή έρευνα, εξήγησε ότι τα τμήματα των οχυρώσεων που έχουν εντοπιστεί – μεταξύ αυτών και δύο πύργοι – χρονολογούνται από τα μέσα του 7ου αιώνα και μετά. Προγενέστερα, δεν έχουν βρεθεί αλλά κανείς δε γνωρίζει τι άλλο μπορεί να βρεθεί.
Από την κεραμική που συλλέγουμε επιφανειακά, παραπέμπουν σε εκείνη τη βυζαντινή περίοδο (7ος και 8ος αι.). Επίσης από δύο – τρία νομίσματα που έχουν βρεθεί επιφανειακά. Αυτή η κατηγορία νομισματικών κοπών είναι πολύ κοινές, σε ολόκληρη την Κρήτη, οπότε δεν εντυπωσιάζουν, αλλά συνδυάζονται με τη μαρτυρία που προσφέρει η κεραμική (τους αμφορείς) για την οποία έχει γίνει μια μεταπτυχιακή εργασία και άλλες δημοσιεύσεις για την κεραμική της Οξάς. Εντοπίστηκαν θραύσματα και από κρητική και από εισαγόμενη κεραμική (από διάφορα νησιά του Αιγαίου, την Κωνσταντινούπολη κ.α.).
Στην Οξά εκτός από τα βυζαντινά οχυρωματικά έργα, έχει εντοπιστεί και κυκλικός πύργος που σώζεται σε μια κορυφή και είναι της ελληνιστικής περιόδου. Η κ. Τσιγωνάκη εξήγησε ότι δε συνδέεται με ευρύτερη οχύρωση (δεν είχε οχυρωματικό περίβολο), είναι μεμονωμένος και μάλλον χρησιμοποιείτο ως παρατηρητήριο για να ελέγχουν περάσματα και της ενδοχώρας. Εξ άλλου ένα κτίσμα της ελληνιστικής περιόδου έχει εντοπιστεί και στους πρόποδες της Οξάς το οποίο εντάσσεται σε αυτό το δίκτυο.
Η κορυφή της Οξάς δεν αποτελούσε απλά στρατιωτική εγκατάσταση, είπε η καθηγήτρια απαντώντας στην ερώτηση αν η θέση ήταν ευρύτερα κατοικημένη και αν υπάρχουν ενδείξεις καλλιεργειών. Η κ. Τσιγωνάκη είπε ότι πιθανόν υπήρχε κατοίκηση γιατί έχουν εντοπιστεί πάρα πολλά κτίρια, εκτός τις δεξαμενές, αλλά δεν είναι ακόμη γνωστή η χρήση τους. Επίσης ένδειξη ότι στην κορυφή αυτή ήταν εγκατεστημένος ικανός αριθμός ανθρώπων δείχνει και η ύπαρξη τόσων πολλών δεξαμενών νερού. Η έρευνα έχει εντοπίσει μέχρι στιγμής 35 από τις οποίες οι 7 είναι ιδιαίτερα ενισχυμένες με το εξωτερικό τους τείχος να είναι μέρος της οχύρωσης. Όλες είχαν εσωτερικό επίχρισμα. Σημειωτέον ότι ο τοπικός θρύλος κάνει λόγο για 100 (ή 101) στέρνες στην Οξά, από τις οποίες οι 99 (ή οι 100) είναι εντοπισμένες αλλά η 100ή (ή 101η) που είναι και γεμάτη χρυσό, παραμένει άφαντη…!
Δυο – τρεις εβδομάδες σχεδιάζει η ερευνητική ομάδα να παραμείνει φέτος συνεχίζοντας την έρευνα στην Κορυφή της Οξάς, αλλά ο ακριβής χρόνος εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν εκείνη την περίοδο.
«Η χρηματοδότηση του Δήμου θα βοηθήσει πολύ την εξέλιξη της έρευνας, γιατί ως τώρα, όλα τα χρήματα προέρχονταν από προγράμματα του Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. Το άνοιγμα των ανασκαφικών τομών που θα επιχειρήσουμε φέτος θα απαιτήσει περισσότερα κονδύλια. Ευτυχώς ο Δήμος ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα που υποβάλαμε για πρώτη φορά», κατέληξε η κ. Τσιγωνάκη.
ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ