Ένα από τα ιστορικά σημεία της Νεάπολης, στα οποία, προ ημερών, με ξενάγησε ο Μιχάλης Χουρδάκης(Νίσπιτας) ήταν το μνημείο του «Αϊ- Γιώργη του Καταματωμένου». Μας διηγήθηκε:
«Η εκκλησία τ’ Αγιωργιού του Καταματωμένου πρέπει να ήταν κτίσμα της Ενετοκρατίας, αφού λειτουργούσε παλαιότερα εκεί ο παπά Φραντσέσκο Γιαλλινάς. Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη, το 1770, για αντίποινα, ομάδα γενίτσαρων του Καινούριου χωριού, της Νεάπολης δηλαδή, μπήκε μέσα στην εκκλησία κατά τη διάρκεια του εσπερινού και κατέσφαξε τους χριστιανούς και τον παπά. Από τούτο το περιστατικό ονομάστηκε Καταματωμένος».
» Στα 1821, κατά τη διάρκεια τέλεσης ενός γάμου στην εκκλησία, ένας γείτονας Τούρκος αγάς που ήθελε τη νύφη για πάρτη του, με μια ομάδα δικών του μπήκε στον Αγιώργη και προσπάθησε να κλέψει τη νύφη μπροστά στα μάτια του γαμπρού. Ακολούθησε συμπλοκή μεταξύ Τούρκων και χριστιανών και ο γαμπρός σκοτώθηκε κατά τη συμπλοκή. Μετά το επεισόδιο του γάμου οι χωριανοί αποφάσισαν να επαναστατήσουν και υψώθηκε η σημαία του ξεσηκωμού στο καμπαναριό τ’ Αγιωργιού. Το τι ακολούθησε δεν είναι γνωστό, όμως, με φιρμάνι του πασά Ηρακλείου, απαγορεύτηκε έκτοτε η χρήση της εκκλησίας ως λατρευτικού χώρου».
» Πέρασαν 49 ολόκληρα χρόνια από το 1821 μέχρι το 1870. Η παλιά εκκλησία του Αγιώργη, με τη λεηλασία και την εγκατάλειψη, αφημένη στην τύχη της, ερείπωσε. Οι Τούρκοι αποφάσισαν να την αναστηλώσουν και να τη μετατρέψουν σε τζαμί. Απειλήθηκε ξανά γενικός ξεσηκωμός και ο τότε χριστιανός Διοικητής Λασιθίου Αδοσίδης Κωστής πασάς, για να αποφύγει τη βεβήλωση των εικόνων και του ιερού χώρου και τάχα για να αποφευχθεί η σύρραξη διέταξε την κατεδάφιση της ερειπωμένης εκκλησίας. Με τα οικοδομικά υλικά της κατεδάφισης του Καταματωμένου και τις εικόνες, προστέθηκε δεύτερο κλίτος στον άλλο υπάρχοντα σήμερα ενοριακό ναό Αγίου Γεωργίου, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Παντελεήμονα. Η περίτεχνη καμπάνα του Καταματωμένου, που σώζεται ακόμη και σήμερα, τοποθετήθηκε στη δίκλιτη εκκλησία».
» Στη θέση του ιερού της εκκλησίας του Καταματωμένου, υψώθηκε ο ψηλός μαρμάρινος τύμβος, που βλέπουμε εδώ, στη βάση του οποίου υπάρχει εικονοστάσι με καντήλι και οστεοφυλάκιο που περιέχει τα οστά που βρέθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων του τύμβου και τη διαμόρφωση του χώρου».
Αυτά τα ιστορικά στοιχεία μας διηγήθηκε ο Μιχάλης Χουρδάκης, το λαογραφικό έργο του οποίου είναι μοναδικό. Είναι ακαταπόνητος! Τα συγγράμματά του πολλά. Έχει αφιερώσει όλη του τη ζωή στο να συγκεντρώσει ο,τιδήποτε έχει σχέση με τη λαογραφία και την ιστορική παράδοση του τόπου μας, στη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ
