Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Τούτες τις μέρες που ο θάνατος περιδιαβαίνει το δύστυχο τόπο και «τα Άρματα του Γεδεών» εμμονικά ζητούν να πάρουν κάθε ψυχή που αναπνέει, τούτες τις μέρες που η Δύση παγερή και ασυγκίνητη παρακολουθεί την εξέλιξη της γενοκτονίας στην περίκλειστη περιοχή, αισθάνθηκα ότι μου αποκαλύπτονται οι πιο σκοτεινές δυνάμεις της ανθρώπινης υπόστασης. Δυνάμεις ικανές να κάνουν ή να παρακολουθούν απαθείς το πιο μεγάλο κακό. Ένοιωσα λοιπόν την ανάγκη να ξαναδιαβάσω τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονύσιου Σολωμού. Και ως ο «εγκάτοικος» στο ξωκλήσι του Αγίου Λύπιου Διονύσιος Ιερομόναχος, έκαμα την ερώτηση: «Και οι δίκαιοι κατά τη Θεία Γραφή πόσοι είναι»; Ακολούθησα λοιπόν τη διήγηση του Διονύσιου που προσπαθούσε να αντιστοιχήσει τους δίκαιους στα δάκτυλα του ενός του χεριού, ώσπου απογοητευμένος είπε: «Εμνέσκανε (απομένανε) το λοιπόν από κάτου από τα μάτια μου τα τρία δάχτυλα μοναχά, και τα εχτυπούσα ανήσυχα απάνου στο φιλιατρό, για να βοηθήσω το νου μου να εύρει κάνε τρεις δίκαιους. Αλλά επειδή αρχινήσανε τα σωθικά μου να τρέμουνε σαν τη θάλασσα που δεν ησυχάζει ποτέ, ασήκωσα τα τρία μου έρμα δάχτυλα, και έκαμα το σταυρό μου».
Ο πόλεμος είναι πάντα ένα κακό. Μια μανία ολέθρου που εμφανίστηκε μαζί με τον άνθρωπο. Η εξαχρείωση μέσω του πολέμου οδηγεί συχνά τον άνθρωπο στο απόλυτο κακό. Φτάνει δηλαδή σε σημείο διάρρηξης του συνεκτικού ιστού που πρέπει να τον δένει με τους άλλους ομοειδείς του ώστε όλοι μαζί να μπορούν να χαρακτηριστούν άνθρωποι. Όταν εκδηλωθεί μια τέτοια απολύτως ακραία κατάσταση, ευθύνη δεν έχουν μόνον οι συντελεστές του δράματος αλλά και όλοι οι άλλοι άνθρωποι· εξουσίες και κοινωνίες. Λέγοντας απόλυτο κακό το πρώτο που έρχεται στο μυαλό είναι το Ολοκαύτωμα. Όμως δεν είναι το μόνο. Η παγκόσμια ιστορία έχει να διηγηθεί πάμπολλες περιπτώσεις. Εμείς το έχουμε βιώσει (εκτός των άλλων) στη Σμύρνη και την προκυμαία της όταν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες είχαν ως μόνες επιλογές να καούν, να πνιγούν ή να σφαγιαστούν από τους Τούρκους· ενώ τα «συμμαχικά» πλοία -με σαφείς εντολές να μην αναμειχθούν- ναυλοχούσαν στον κόλπο της Σμύρνης, λίγα μέτρα από την κορυφούμενη ανθρώπινη τραγωδία.
Τώρα το απόλυτο κακό έχει απλωθεί στη Λωρίδα της Γάζας. Ο θάνατος για τον θάνατο. Έχει από πολλού υπερβεί τα όρια της άμυνας, ακόμα και της εκδίκησης, η πρακτική του Ισραήλ. Τα «Άρματα του Γεδεών», όπως ονόμασαν οι ίδιοι την επιχείρηση γενοκτονίας, σκορπούν τον άμεσο θάνατο σε άμαχους, μιας και ούτως ή άλλως σε θάνατο τους έχουν καταδικάσει από πείνα και αρρώστια.
Στο έργο του Σολωμού ο Ιερομόναχος Διονύσιος ψάχνει να βρει την προσωποποίηση του απόλυτου κακού και λέει: «Και μου ήρθε στο νου μου περισσότερο από όλους αυτούς η Γυναίκα της Ζάκυθος, η οποία πολεμάει να βλάφτει τους άλλους με τη γλώσσα και με τα έργατα, και ήταν έχθρισσα θανάσιμη του έθνους». Εμείς εδώ θα μπορούσαμε να σκεφτούμε σαν «έθνος» το ίδιο το γένος των ανθρώπων, μιας και όταν εκδηλώνεται το απόλυτο κακό παίρνει, δυστυχώς, πλανητικές διαστάσεις.
Τα «πολιτισμένα» κράτη ανά τον πλανήτη και οι «ανεπτυγμένες» κοινωνίες τους, δεν έχουν μικρότερη ευθύνη όταν στέκονται απαθείς θεατές του κακού. Λέει η «Γυναίκα της Ζάκυθος» στις εξαθλιωμένες «Μισολογγίτισσες» που μπήκαν στο δικό της σπίτι για να ζητήσουν βοήθεια: «Και τι σας έλειπε, και τι κακό είδετε από τον Τούρκο; Και, δόξα σοι ο Θεός, είχατε περσότερα από εκείνα που έχω εγώ. Σας είπα εγώ ίσως να χτυπήστε τον Τούρκο, που ερχόστενε τώρα σε με να μου γυρέψετε και να με βρίσετε; Ναίσκε! Εβγήκατε όξω να κάμετε παλικαρίες … και κάτι εκάμετε στην αρχή, γιατί επήρετε τα άτυχα παλικάρια της Τουρκιάς ξάφνου. Και πώς εμπόρειε ποτέ του να υποφτευτεί (ο Τούρκος) τέτοια προδοσία; Το ‘θελε ο Θεός; Δεν ανακατωνόστενε με δαύτον μέρα και νύχτα»; Και, όπως κάνουν και τα πολιτισμένα μας έθνη, κλείνει τη συζήτηση με τις Γυναίκες του Μισολογγιού: «Εσείς δεν έχετε άλλη δουλειά παρά να ψωμοζητάτε· και, να πούμε την αλήθεια, στοχάζουμε πως θε να ‘ναι μια θαράπαψη (ευχαρίστηση) για όποιον δεν ντρέπεται. Αλλά εγώ έχω δουλειά. Ακούσ’τε; Έχω δουλειά».
Αυτά έγραφε, ακριβώς διακόσια χρόνια πριν, ο Σολωμός, παρακολουθώντας τα δικά μας βάσανα. Πόσο κοινή είναι η μοίρα των ανθρώπων!
* Ο Μανώλης Κουφάκης είναι Δρ. Μηχανικός, π. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
