Ένα τεράστιο έργο «ζωής» ολοκλήρωσε ο φιλόλογος Νίκος Γ. Τζώρτζης και παρουσιάστηκε στο κινηματοθέατρο ΡΕΞ. Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο, πολυετούς έρευνας του συγγραφέα, με τον τίτλο «Η Γραμματική του Γλωσσικού Ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης», ένα βιβλίο-μελέτη επάνω στα κυριότερα φθογγολογικά φαινόμενα, την τυπολογία, τους κανόνες αλλά και τις παρεκκλίσεις του τοπικού μας γλωσσικού ιδιώματος. Όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου ο φιλόλογος Μανόλης Κλώντζας «δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να εκτιμήσει τον πνευματικό μόχθο που καταβλήθηκε από το συγγραφέα ωσότου φθάσει στα χέρια μας αυτό το μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο. Έργο δύσκολο και απαιτητικό, γραμμένο με επιστημονική ευαισθησία και φιλολογική επάρκεια. Ένα έργο που έρχεται να πληρώσει πραγματικό κενό! Γιατί, ενώ η κρητική διάλεκτος ομιλείται στο νησί μας ήδη επί μίαν περίπου χιλιετίαν, δεν ευτύχησε, μέχρι σήμερα, να ιδεί τυπωμένη και τη γραμματική της. Πρόκειται για εγχείρημα που στήνει ανάχωμα στην προϊούσα φθορά του Ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης και ήλθε στην ώρα του. Είναι ένα βιβλίο και αναγκαίο και χρήσιμο όχι για να μάθουμε να μιλούμε τη γλώσσα των προγόνων μας… καμιά μητρική γλώσσα δεν χρειάζεται γραμματική για να περάσει από τη μητέρα στο παιδί.
¡ Στις μέρες μας ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος της ανελευθερίας και της εξάρτησης, ο κίνδυνος να φραγκέψουμε όσο η γλώσσα μας θλίβεται και χάνεται κι εμείς αδιαφορούμε «μοιραίοι και άβουλοι». Και είναι χρέος των πνευματικών ανθρώπων η προστασία και η διάσωσή της. Αυτό το χρέος εκπληρώνει με το έργο του αυτό ο συγγραφέας μας, ένα έργο ζωής για τον ίδιο», έγραψε ο φιλόλογος Μανόλης Κλώντζας.
«Η κρητική διάλεκτος είναι μια “ζωντανή” γλώσσα»
Ο συγγραφέας στην Εισαγωγή του βιβλίου αναφέρει ότι «στην ιστορική της πορεία η ελληνική γλώσσα δεν ήταν πάντοτε ενιαία. Διάφοροι λόγοι επέβαλαν ιδιαιτερότητες από περιοχή σε περιοχή, χωρίς εντούτοις να προκύπτουν ιδιαίτερα προβλήματα επικοινωνίας. Έτσι κατά καιρούς, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έκαναν την εμφάνισή τους οι διάλεκτοι. Στη νεότερη ιστορία μας κάποιες αφανίστηκαν κάποιες άλλες εξαιτίας κυρίως της παραγωγικής τους ικανότητας επιβίωσαν. Μια από τις τελευταίες, με ζωντανή παράδοση αλλά προπάντων με πλούσια γραμματεία, είναι η κρητική διάλεκτος.
¡Η κρητική γραμματεία εκτείνεται από την εποχή που η Κρήτη αποσπάται από το Βυζάντιο και προσαρτάται στην πανίσχυρη θαλασσοκράτειρα Βενετία, την εποχή των Σταυροφοριών (1204μ.Χ.) μέχρι τις μέρες μας. Με δεδομένα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, μπορούμε να διακρίνομε την κρητική γραμματεία σε τρεις περιόδους, την Ενετοκρατία, την Τουρκοκρατία και τη σύγχρονη» αναφέρει ο Νίκος Γ. Τζώρτζης.
«Η γλώσσα είναι ένα ζωντανό εργαλείο»
Το βιβλίο είναι έκδοση του Δήμου Αγίου Νικολάου και ο Δήμαρχος της πόλης κ. Αντώνης Ζερβός ανέφερε: «Η διατήρηση του πολιτισμού μας και η ανάδειξή του είναι προτεραιότητά μας. Μαζί με το βιβλίο του Νίκου Τζώρτζη εκδώσαμε και την “Ιστορία των Ποτάμων” και σε λίγες μέρες θα εκδώσουμε και την ιστορία του Μεραμπέλλου. Ελπίζουμε σύντομα να εκδώσουμε και το υλικό της Μαρίας Λιουδάκη από τη Λατσίδα.
¡Η γλώσσα είναι ένα ζωντανό εργαλείο. Πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε τις μικρές ομάδες πληθυσμού, με τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες τους, γιατί συμβάλλουν στον πολιτισμό. Κρήτη είμαστε, αλλά η ντοπιολαλιά, από τα Φαλάσαρνα μέχρι το Βάι, δεν είναι ακριβώς η ίδια. Η γραμματική του Νίκου Τζώρτζη είναι ένα ακόμα εργαλείο για να μην ξεχάσουμε, εμείς οι παλιοί και ελπίζουμε να κρατήσουν και οι νεότεροι, κάποια από αυτά τα στοιχεία γιατί μόνο έτσι κρατάμε την επαφή με τις ρίζες μας.»
Παρακαταθήκη
Για το σύγγραμμα η Αταλάντη Μιχελογιαννάκη – Καραβελάκη Δρ. Ελληνικής Φιλολογίας ανέφερε:
«Το βιβλίο “Γραμματική του Γλωσσικού Ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης” συνιστά άριστο παιδευτικό εργαλείο, σπάνιο σύγγραμμα, με αυθεντικό γλωσσολογικό υλικό, απόλυτα συνδεδεμένο με τις βαθιές ρίζες της γλώσσας μας. Από τη δομή και το περιεχόμενο του βιβλίου αναδύεται η έγνοια του συγγραφέα, να το παραδώσει ως παρακαταθήκη, για τις νυν γενεές, και κύρια για τις επόμενες. Και όντως το επιτυγχάνει. Με την επιστημονική και σφαιρική κάλυψη της θεματολογίας του, το βιβλίο του Τζώρτζη θα αποτελέσει βιβλίο αναφοράς για την όποια σχετική μελέτη.
¡ Με την πληρότητα και την λεπτομέρεια, που χτίζει, δομεί, επιστημονικά και συστηματικά το βιβλίο του της Γραμματικής ο Τζώρτζης νομίζω δεν κυκλοφορεί στις μέρες μας. Κι εδώ, έρχεται το πρωτότυπο και σημαντικό αυτό βιβλίο, του Τζώρτζη, να καλύψει, ακριβώς αυτό το κενό.
¡Το βιβλίο μετά τον πρόλογο και την εισαγωγή, σπονδυλώνεται σε τρία Μέρη, το Φθογγολογικό, το Τυπολογικό και ένα Παράρτημα. Στις ενότητες του πρώτου μέρους γίνεται αναφορά στους φθόγγους, σε ευφωνικές συλλαβές, στα πάθη φωνηέντων και συμφώνων, όπως και στον τονισμό. Στο Δεύτερο μέρος στα κλιτά μέρη του λόγου, το άρθρο, τα ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, ρήματα, κ.α., όπως και στα άκλιτα μέρη, επιρρήματα, προθέσεις, στα μόρια κ.ά. Στο τρίτο μέρος ο Τζώρτζης καταγράφει σπάνιο πια λεξιλόγιο, που όμως οι παλαιότεροι Κρήτες χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους, λιγότερο, εύλογα οι σημερινοί, με αναφορά στις μονάδες μέτρησης, βάρους, μήκους, έκτασης, όπως και σε εργασιακές σχέσεις, είδη εργατών και ευρύτερα σε ήθη, έθιμα, συνήθειες, στον παροιμιακό λόγο της Κρήτης και όχι μόνον» είπε, μεταξύ άλλων, η Αταλάντη Μιχελογιαννάκη – Καραβελάκη.
Αγάπη για τον τόπο
Ο Γιάννης Χρονάκης φιλόλογος, πρώην Λυκειάρχης ανέφερε:
«Το ότι η Γραμματική του γλωσσικού μας ιδιώματος δεν αφορά σε γλώσσα αλλά σε ιδίωμα, αυτό δεν μειώνει ουδόλως την αξία του εγχειρήματος. Και τούτο διότι το κάθε ιδίωμα δυνητικά θα μπορούσε να αναχθεί σε κυρίαρχη γλώσσα, σε γλώσσα διοίκησης και επικοινωνίας όλου του κράτους.
¡Είναι άραγε εις θέση το γλωσσικό μας ιδίωμα να καλύψει ως γλώσσα διοίκησης και επικοινωνίας τις ανάγκες του ελληνικού έθνους στο σύνολό του; Το ερώτημα κρίνεται αφελές. Την απάντηση τη δίνουν πειστικά κορυφαίοι του ελληνικού πνεύματος όπως ο Γιώργος Σεφέρης και ο Διονύσιος Σολωμός. Ο πρώτος ρητά. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: « … η γλώσσα του Ερωτόκριτου παρουσιάζει ένα μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία μας: είναι η τελειότερα οργανωμένη γλώσσα που άκουσε ο μεσαιωνικός κι ο νεότερος Ελληνισμός».
¡Το δεύτερο θέμα που εγείρεται είναι το κατά πόσο η γραμματική του Νίκου Τζώρτζη, η γραμματική μας, εκτός από περιγραφικό έχει και ρυθμιστικό-λειτουργικό ρόλο. Εάν εκτός από το ότι περιγράφει τα γραμματικά φαινόμενα λειτουργεί και ως οδηγός για το πώς πρέπει να αποτυπώνουμε τον προφορικό λόγο σε γραπτή μορφή. Αντιλαμβανόμαστε εύκολα ότι ο κύριος όγκος παραγωγής λόγου στο γλωσσικό ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης είναι προφορικός. Στη γραπτή του αποτύπωση επικρατεί «αταξία», «αρρυθμία» και αυτό δείχνει το μέγεθος του προβλήματος και αντιστοίχως την έκταση της συνεισφοράς του.
¡Το έως τώρα συγγραφικό του έργο (α) Τα Οδωνυμικά της Ιεράπετρας, β)Τα Ονοματεπώνυμα και τα Υδρώνυμα της Κριτσάς, και γ) το «Έπεσαν υπέρ Πατρίδος) δείχνουν σε αυτήν την κατεύθυνση: αγάπη για τον τόπο του/μας, ενδιαφέρον για την κληρονομιά του/μας, συνείδηση του χρέους του, και προπαντός ευαισθησία για τη γλώσσα» είπε, μεταξύ άλλων, ο Γιάννης Χρονάκης.
«Σαν να μου φαίνεται πως εκδόθηκα»
Ο συγγραφέας αναφέρθηκε σε κάποιες εμπειρίες του, των πρώτων χρόνων της εφηβείας του, μιας και σχετίζονται με την έκδοση της Γραμματικής του:
«Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο Άγιος Νικόλαος προχωρεί με γοργούς ρυθμούς προς την αστικοποίηση του. Αλλά και με μια ιδιότυπη αντίληψη σνομπ. Η γενιά μου συρρέει από την ενδοχώρα του Μεραμπέλλου, για να φοιτήσει στο τότε εξατάξιο Γυμνάσιο. Διαπιστώνει ότι αντιμετωπίζεται απαξιωτικά κυρίως για τη χρήση της ντοπιολαλιάς μας. Κάποιοι μάλιστα αναλαμβάνουν να μας «διαπαιδαγωγήσουν αρμοδίως».
Η καταπίεση αυτή ήρθη -για μένα τουλάχιστο- ευτυχώς πολύ σύντομα όταν ανακάλυψα τον «απαγορευμένο» τότε Ερωτόκριτο, τον οποίο διάβασα τέσσερις συνεχόμενες φορές, κρυφά, στο σπίτι που βρισκόταν πίσω από την Αγία Τριάδα και πρόσφατα κατεδαφίστηκε. Από τότε άρχισε η σταδιακή καταγραφή λέξεων, ιδιαίτερων φράσεων, παροιμιών, παλιών τραγουδιών, παραμυθιών κ.ά., χωρίς βέβαια συγκεκριμένη στόχευση. Όλα αυτά θα πάρουν συγκεκριμένη μορφή πολύ αργότερα.
Κατά τη διάρκεια της συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων που παρελήφθησαν σ’ αυτήν την έκδοση κατέληξα στις εξής διαπιστώσεις:
α) Η μελέτη του αντικειμένου απαιτεί όχι μόνο τα φώτα της Γλωσσολογίας αλλά και της Μουσικολογίας.
β) Παρατηρώντας κανείς διάφορα κείμενα -ακόμη και προσεγμένα- οδηγείται στο συμπέρασμα ότι καθένα εφαρμόζει τη γραμματική του.
γ) Η ντοπιολαλιά μας είναι πράγματι σωστά δομημένη και κατά συνέπεια διέπεται από κανόνες μέχρι κεραίας.
δ) Δανειστήκαμε τη γραφή της αρχαίας ελληνικής αλλά όχι και την προφορά της, πράγμα που σημαίνει πως αλλιώς «μπορεί» να γράφεται μια λέξη κι αλλιώς να προφέρεται.
ε) Αδιαμφισβήτητα η μητρική μας γλώσσα είναι θυγατρική της αρχαίας ελληνικής και μητρική της νέας» ανέφερε ο Νίκος Γ. Τζώρτζης.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ
