Όποιος έκανε την Πέμπτη μια βόλτα στα στενά σοκάκια του Κρούστα, θα αντιλαμβανόταν ένα ιδιαίτερο άρωμα ανάκατο με τον καπνό που έβγαινε από τις καμινάδες των ξυλόφουρνων. Οι ζυμώτρες εργάζονταν πυρετωδώς για να πλάσουν και να ψήσουν τα φτάζυμα ψωμιά, που θα μοιράσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, σήμερα το βράδυ, στη Γιορτή του Φτάζυμου, στο πλήθος των επισκεπτών -ντόπιων και ξένων- που αναμένεται να συρρεύσουν στον Κρούστα για το καθιερωμένο παραδοσιακό γλέντι.
Το φτάζυμο ψωμί είναι ένας πολύ ιδιαίτερος τύπος άρτου, συνδεμένο απόλυτα με την πολιτιστική ταυτότητα του Κρούστα. Έχει περάσει πάνω από μια εικοσαετία, από τότε που οι Κρουστιανοί συνειδητοποίησαν ότι το φτάζυμο ψωμί μπορεί να αποτελέσει τη λυδία λίθο, για το ξαναζωντάνεμα του χωριού και την προσέλκυση του ενδιαφέροντος περισσότερου κόσμου, να πάει να γνωρίσει τον τόπο και τους ανθρώπους που ασχολούνται με την παρασκευή, το ζύμωμα και το ψήσιμο του εξαιρετικά νόστιμου και αρωματικού ψωμιού. Ένα ψωμί, που ως τότε, το γνώριζαν και το γεύονταν οι Κρουστιανοί. Το μοίραζαν σε ιδιαίτερες περιστάσεις και γιορτές -σε γάμους, βαφτίσεις ή πρόσφεραν αρτοκλασίες με φτάζυμους άρτους στις εκκλησιές. Θυμούμαι την έκπληξή μας όταν πετυχαίναμε στο πανέρι κομμάτι φτάζυμου άρτου. Το πολύ- πολύ να το απολάμβαναν, ακόμη, κάποιοι, λίγοι, από τα γύρω χωριά, που είχαν καταγωγή και συγγενείς από τον Κρούστα, μυημένοι και κείνοι στα μυστικά της τέχνης του φτάζυμου.
Η Γιορτή του Φτάζυμου πέραν από ένα πολιτιστικό γεγονός με ζωντανά ποιοτικά στοιχεία και άριστη οργάνωση, είναι ένα πραγματικό ζωντάνεμα της παράδοσης, που κινητοποιεί παλαιά και νέα γενιά. Με τη συνέργεια σύσσωμων των ζώντων γενεών του χωριού, επιτυγχάνεται αυτό το μικρό «θαύμα»… Οι ξεφουρνιές με τα ροδαλά καρβέλια, γυαλίζουν στη σκιά των μουριών από το μέλι που τα άλειψαν, πασπαλισμένα με σουσάμι και μαυροκούκι. Μόλις ξεφούρνισαν και τ’ άπλωσαν να κρυώσουν, πριν πάρουν την άγουσα για την αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου. Εκεί άλλο συνεργείο εθελοντών θα «σπάσουν» τους ντάκους, τους οποίους θα προσφέρουν στους εκατοντάδες επισκέπτες, συνοδεύοντας το φαγητό και το ποτό.
Είναι γνωστό ότι το ζυμωτό του φτάζυμου περικλείεται από ένα πέπλο μυστηρίου και δεισιδαιμονίας. Οι προληπτικές ζυμώτρες φοβούνται το «μάτι» και σπάνια δέχονται άλλους πλην των γυναικών που τις συνδράμουν, να «εισβάλουν» στο φούρνο, πριν ψήσουν και ξεφουρνήσουν τα ψωμιά. Ευτυχώς, είχα πάρει με τη βοήθεια και του προέδρου της Κοινότητας Κρούστα Γιάννη Βάρδα (και δω περνά το μέσον…) την άδεια να μπω σε ένα φούρνο, για να παραστώ στο «μυστήριο». Δικαιολογώ, όμως, και τον… ερμητικά κλειστό, φούρνο του Κωνσταντίνου Νεραντζούλη του Βαγγελονικολή, όπου επίσης επιχειρήσαμε να καταγράψομε τα ζυμο-δρώμενα. Προσκρούσαμε στην ανυποχώρητη άρνηση της προληπτικής πρωτοζυμώτρας… Το σεβαστήκαμε. Όπως είπαμε είναι κι αυτό ένα στοιχείο, που συνδέεται- αν δεν εμπλουτίζει κιόλας- την παράδοση της παρασκευής του φτάζυμου.
Με συστολή, οδηγούμενος από τη Γραμματέα του Πολιτιστικού Συλλόγου Ειρήνη Κουρίνου, μπήκα, λίγο πριν το μεσημέρι, στο φούρνο της Ζαχαρώς Ρουκουνάκη -Φραγκάκη, αφού είχαμε ειδοποιήσει από πριν και λάβαμε το ελεύθερο της επισκέψεως. Μοσχομύριζε ο χώρος, όπως και κάθε παλιός ξυλόφουρνος. Το μάτι έπεσε πάνω στο έντονο κόκκινο της μάλλινης υφαντής βελέντζας όπου απλώνονταν τα νωπά καρβέλια, να ξεκουραστούν και να φουσκώσουν, πριν μπουν στο φούρνο.
Θαύμασα τη δύναμη των χεριών και την αντοχή της μέσης της Μαρίας Βάρδα, που σκυμμένη επί ώρες πάνω από την ξύλινη σκάφη, αναμετρήθηκε γενναία με τα 80 κιλά το αλεύρι, κάμποσους κουβάδες νερό και μερικά λίτρα ελαιόλαδο. Υλικά αγνά, που μαζί με τον «κρενό» – τη μαγιά από τα ρεβύθια- ενώνονται για να δημιουργήσουν το περίφημο, αυγουστιάτικο φτάζυμο ψωμί. Ήταν το δεύτερο ζυμωτό της μέρας στον ίδιο φούρνο, είχαν προηγηθεί άλλα 80- 90 κιλά φτάζυμο. Αυτά είχαν ήδη μεταφερθεί στο Σύλλογο. Στο φούρνο συνέδραμαν, η γιαγιά Κυριακή Κουρίνου και οι νεώτερες Μαρία και Σοφία Χρονάκη. Κομμάτια ζεστού φτάζυμου απολάμβαναν με βουλιμία οι μικροί Γιώργος και Μιχάλης, εγγράφοντας στη μνήμη εικόνες, γεύσεις και αρώματα που σίγουρα θα ανακαλέσουν στο μέλλον, ως ερείσματα σε δύσκολες, αλλά και χαρούμενες στιγμές της ζωής τους.
ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ
