Η Ψυχολόγος κ. Χαρά Κουκουράκη παρουσίασε στην ΑΝΑΤΟΛΗ μια ενδιαφέρουσα και πολυδιάστατη προσέγγιση σε θέματα ψυχικής υγείας. Η συζήτηση κάλυψε διάφορα ζητήματα, όπως την παιγνιοθεραπεία και τα οφέλη της στα παιδιά και στους ενήλικες, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γονείς στην οριοθέτηση των παιδιών τους. Επίσης τον ρόλο της δημιουργικότητας και της αυτοεκτίμησης στη διαδικασία θεραπείας, καθώς και τη σημασία της κατάλληλης υποστήριξης και καθοδήγησης από τους ειδικούς.
Δεν είναι μόνο για παιδιά!
Η κ. Κουκουράκη μας ξεκαθάρισε ότι η παιγνιοθεραπεία ξεκίνησε σαν μια μορφή ψυχοθεραπείας για τα άτομα τα οποία έχουν δυσκολία στο να επικοινωνήσουν λεκτικά. Συχνά κάνουμε το λάθος να θεωρούμε ότι η παιγνιοθεραπεία είναι μόνο για τα παιδιά, αλλά αφορά και τους ενήλικες.
Η παιγνιοθεραπεία στους ενήλικες γίνεται με την χρήση της άμμου, του πηλού και των χρωμάτων πλησιάζοντας έτσι το κομμάτι του art therapy.
Στα παιδιά η παιγνιοθεραπεία ενδείκνυται για την ηλικία άνω των 3,5 ετών προκειμένου να μπορούν οι ειδικοί να δουν αν έχουν κατακτήσει κάποια στάδια παιχνιδιού. Συνήθως ένα παιδί πηγαίνει για παιγνιοθεραπεία διότι οι γονείς ανησυχούν γιατί το παιδί δεν παίζει με άλλα παιδιά ή βλέπουν το παιχνίδι του να είναι πάρα πολύ φτωχό, δηλαδή μπορεί να μην αναπτύσσει διαλόγους, να κάνει μονότονες κινήσεις και να μην αναπτύσσει ένα σενάριο. Σε αυτή την περίπτωση, δουλεύουν όχι ψυχοθεραπευτικά, αλλά αναπτυξιακά.
Στόχος είναι μέσα από το παιχνίδι, να βοηθηθεί το άτομο για να αναπτύξει τις δεξιότητες του και την επικοινωνία του με το περιβάλλον, αλλά και να κάνει συντροφικό παιχνίδι με μορφή διαλόγου, σεναρίου κλπ. Αφού κατακτηθεί το αναπτυξιακό κομμάτι, δουλεύουν μέσα από την παιγνιοθεραπεία κάποιες καταστάσεις που μπορεί να δυσκολεύουν το άτομο- όπως π.χ. στο σχολείο που μπορεί να τον πιέζουν. Γίνεται προσπάθεια μέσα από το παιχνίδι να αναπαραστήσουν κάποιες σκηνές από το σπίτι- όπως την έλλειψη προσοχής, την πίεση που βιώνουν κά. Έτσι μέσα από τον τρόπο που παίζουν, οι ειδικοί αρχίζουν να δίνουν κάποια άλλα σενάρια φέρνοντας παραδείγματα για το τι μπορεί να γίνει διαφορετικά και πώς μπορούν να διαχειριστούν με διαφορετικό τρόπο κάποιες καταστάσεις χωρίς όμως να τους πουν τι να κάνουν.
Ενίσχυση της δημιουργικότητας και της αυτοπεποίθησης
Το θετικό της παιγνιοθεραπείας σύμφωνα με την κ. Κουκουράκη είναι ότι δεν υπάρχει κάτι λάθος. Αποδέχονται τις ιδέες των παιδιών και παρουσιάζουν και άλλες εκδοχές πάνω σε ένα θέμα. Έτσι το παιδί γίνεται πιο ευέλικτο και εξελίσσεται διαφορετικά. Πρόσθεσε ότι τα παιδιά που πηγαίνουν για παιγνιοθεραπεία έχουν μεγαλύτερο βαθμό ευελιξίας και στην σκέψη, αλλά και στην συμπεριφορά σταδιακά συγκριτικά με άλλα παιδιά που μαθαίνουν να παίζουν παιχνίδια πολύ δομημένα με συγκεκριμένους κανόνες. Στην παιγνιοθεραπεία αναιρούν τους κανόνες και δημιουργούν καινούριους, ενώ αγαπάνε την ευελιξία, το καινούριο και διαφορετικό. Αυτό κάνει το παιδί να αισθάνεται ότι δεν επικρίνεται και ακόμη και αν παίξει ένα επιτραπέζιο, αλλά με άλλο τρόπο από τον συνηθισμένο, είναι αποδεκτό.
Επεσήμανε ότι πολλές φορές τα παιδιά ρωτάνε «πώς παίζεται αυτό το παιχνίδι» και εκείνη ρωτάει «εσύ πώς πιστεύεις ότι μπορούμε να το παίξουμε, πες μου μια ιδέα;». Συχνά διαπιστώνει ότι τα παιδιά δεν έχουν ιδέες και στόχος είναι να αρχίσουν να «γεννάνε» ιδέες και να αυξηθεί το κομμάτι της δημιουργικότητας και της φαντασίας. Τόνισε ότι αν δεν αφήσουμε τα παιδιά να πιστέψουν ότι μπορούν να είναι δημιουργικά, δεν θα είναι. Αλλά και ότι τα παιδιά που ξεκινούν παιγνιοθεραπεία μετά από κάποιες συνεδρίες έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, ενώ νιώθουν πιο θαρραλέα και αρχίζουν να παλεύουν με τους φόβους τους.
Προσεγγίσεις
Υπάρχουν διαφορετικές κατευθύνσεις όσον αφορά την παιγνιοθεραπεία. Υπάρχει η (γνωσιακή συμπεριφορική) CBΤ και γνωστικοσυναισθηματική που δουλεύει με τις αρχές της CBT και είναι πιο δομημένη. Παράλληλα η ψυχαναλυτική παιγνιοθεραπεία όπου ο παιγνιοθεραπευτής είναι εντελώς αμέτοχος. Αλλά και η προσωποκεντρική παιγνιοθεραπεία που δίνει έμφαση σε αυτό που θέλει το παιδί. Σύμφωνα με την κ. Κουκουράκη δεν υπάρχει λάθος θεραπεία, υπάρχει η κατάλληλη θεραπεία για το κάθε άτομο. Οι θεραπευτές θα πρέπει να κρίνουν ποια μορφή παιγνιοθεραπείας ταιριάζει στο κάθε άτομο.
Για το αν υπάρχει κατάλληλη ηλικία η κ. Κουκουράκη απαντά ότι μετά τα 3,5 είναι μια καλή ηλικία για να μπορεί να αισθάνεται την ασφάλεια το παιδί να απομακρυνθεί από την μαμά. Πιο πριν γίνεται η δουλειά αποκλειστικά από τον γονέα, ενώ πρόσθεσε ότι είναι σημαντικό να επισκέπτονται οι γονείς ψυχολόγο για να τους κατευθύνει. Πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς μέσα από αυτό διαπιστώνουν ότι οι ίδιοι έχουν κάποιο εσωτερικό μπλοκάρισμα και επιθυμούν οι ίδιοι να κάνουν συνεδρίες για να το καταπολεμήσουν.
Συγκατάθεση και ηλικιακές αντιφάσεις
Η κ. Κουκουράκη ανέφερε ότι σήμερα τα παιδιά, ιδιαίτερα στην εφηβεία, συχνά εκφράζουν από μόνα τους την επιθυμία να επισκεφθούν ψυχολόγο, δείχνοντας μεγαλύτερη αποδοχή σε αυτή τη διαδικασία. Ωστόσο, ακόμη και για τους εφήβους, απαιτείται η συγκατάθεση των γονέων. Παρά την αυξανόμενη αποδοχή, επειδή είμαστε μια μικρή κοινωνία, αρκετοί επιλέγουν να αναζητήσουν βοήθεια σε άλλες πόλεις, λόγω αισθήματος ανασφάλειας. Αντίθετα, οι έφηβοι και οι νέοι τείνουν να αντιμετωπίζουν το θέμα με διαφορετική νοοτροπία.
Τα περιστατικά που καλείται η κ. Κουκουράκη ως επί το πλείστον να αντιμετωπίσει αναφορικά με τα παιδιά είναι οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές, αυτισμός και ΔΕΠΥ, η επιθετικότητα και οι παραβατικές συμπεριφορές, η κατάθλιψη, η απόσυρση και περιστατικά αυτοτραυματισμού και έντονων συγκρούσεων με το γονέα.
Διαπιστώνει ότι μέσα από την συνομιλία της και με άλλους συναδέλφους της, οι γονείς δεν αναφέρουν τα προβλήματα με τον εθισμό στις οθόνες, ενώ πλέον είναι γνωστό μέσα από έρευνες και στατιστικά ότι ο εθισμός αυτός αυξάνεται ραγδαία.
Ο ρόλος της οριοθέτησης
Ένα φλέγον ζήτημα που ταλανίζει όλο και περισσότερους γονείς είναι αυτό των ορίων. Συχνά οι γονείς δυσκολεύονται να θέσουν όρια στα παιδιά τους. Η κ. Κουκουράκη εξήγησε ότι στην προσπάθεια να θέσουν όρια, συχνά οι γονείς δημιουργούν άθελα τους συγκρουσιακές σχέσεις με το παιδί και δυσκολεύονται στην επικοινωνία. Οι νέοι γονείς εξ αιτίας των κοινωνικών μέσων διαβάζουν πολλαπλές πληροφορίες και προβληματίζονται για το τι κάνουν τελικά λάθος στην διαδικασία οριοθέτησης εξαιτίας της πληθώρας πληροφοριών. Προσπαθούν να χτίσουν μια νέα μορφή γονεϊκότητας, την οποία δεν την γνωρίζουν.
Η κ. Κουκουράκη σημειώνει ότι είναι σημαντικό να μην συνδέουμε τα όρια με την τιμωρία, αλλά με τον σεβασμό. Δεν μπορούμε να βάλουμε όρια αν δεν ζητάμε να σέβονται τα δικά μας όρια. Πολλές φορές οι νέοι γονείς σέβονται την επιθυμία των παιδιών τους με αποτέλεσμα να «ξεχειλώνουν» τα όρια στα πλαίσια του σεβασμού της επιθυμίας του παιδιού καταλήγοντας όμως να μην σέβονται τις δικές τους προσωπικές επιθυμίες. Οπότε χρειάζεται ο γονέας να αναλογιστεί τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες και να μην περιστρέφονται όλα γύρω από το παιδί του.
Παιδοκεντρικό μοντέλο
Όρια και αλλαγές στην οικογενειακή δομή
Συμπλήρωσε ότι πλέον υπάρχει το παιδοκεντρικό μοντέλο, όπου τα παιδιά είναι σαν να είναι οι μικροί βασιλιάδες -χιουμοριστικά. Έφερε ένα παράδειγμα, ότι παλαιότερα τα παιδιά έστρωναν το τραπέζι του σπιτιού για να φάνε οι γονείς τους, ενώ πλέον οι γονείς στρώνουν το τραπέζι και ρωτάνε τα παιδιά καθημερινά τι θέλουν να μαγειρέψουν. Έτσι από αυτό το απλό παράδειγμα διακρίνουμε ότι οι γονείς δεν οριοθετούνται. Οι γονείς σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να ζητούν μια καθοδήγηση.
Έγινε αναφορά και στην πατριαρχία λέγοντας ότι μπορεί να έχει καταρριφτεί και να χαιρόμαστε με αυτό, αλλά ταυτόχρονα έχουμε καταρρίψει και τις αρχές. Στόχος πλέον, δεν είναι να αποκόψουμε τα παιδιά, όπως γινόταν παλιά, αλλά ούτε να τα βάζουμε να είναι οι «κεφαλές» του σπιτιού που πρακτικά δεν μπορούν να είναι. Υπογράμμισε ότι δεν είναι απαραίτητο τα όρια να χαθούν στην εφηβική ηλικία αλλά συνήθως χάνονται από πολύ μικρή ηλικία.
Αρχές και αποτελέσματα
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι η παιγνιοθεραπεία δουλεύει τα όρια. Οι τέσσερις αρχές της παιγνιοθεραπείας είναι η εμπιστευτικότητα, η βλεματική επαφή, η τήρηση στο χρόνο αλλά και τα όρια. Πολλά παιδιά στην αρχή, αντιδρούν πάρα πολύ στα όρια αλλά μαθαίνουν σταδιακά να τα αποδέχονται και να τα κατανοούν.
Η κ. Κουκουράκη ανέδειξε τη σημασία της παιγνιοθεραπείας και του σωστού χειρισμού της οριοθέτησης για την ανάπτυξη των παιδιών και την ενίσχυση της επικοινωνίας με τους γονείς. Η παιγνιοθεραπεία αποδεικνύεται αποτελεσματική τόσο για παιδιά, όσο και για ενήλικες, ενισχύοντας τη δημιουργικότητα, την αυτοεκτίμηση και την ευελιξία σκέψης. Όσο για την οριοθέτηση, υπογραμμίζεται η ανάγκη για σεβασμό και κατανόηση. Καθώς και η σημασία της καθοδήγησης των γονέων για τη διαμόρφωση υγιών σχέσεων με τα παιδιά τους.
ΣΟΦΙΑ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗ
