Μανόλης Πρατικάκης, «Ο εκσκαφέας της αβύσσου»
Η φράση ανήκει στην Κική Δημουλά και αποτελεί τον τίτλο αφιερώματος στο Μανόλη Πρατικάκη.
Με το 1ο τεύχος, τον τόμο για τη ζωή, την ποίηση και την ποιητική του κ. Πρατικάκη το περιοδικό «Οροπέδιο» εγκαινιάζει τη σειρά «Πορτρέτα». Οι φίλοι του Οροπεδίου για τις Τέχνες και τον Πολιτισμό εκδίδουν την ειδική περιοδική έκδοση Πολιτισμού για συγγραφείς του νέου Ελληνισμού. Χρέη εκδότη -διευθυντή εκτελεί ο Δημ. Γ. Κανελλόπουλος, Διευθυντή Σύνταξης ο Αντ. Μιχαηλίδης και υπεύθυνη της ύλης είναι η Βασιλική Κανελλοπούλου. Την καλλιτεχνική επιμέλεια του τεύχους υπογράφει η Ειρήνη Λιανοπούλου.
Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο, συλλεκτικό τεύχος, που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 2019. Διατίθεται στα περίπτερα και από το βιβλιοπωλείο «Εν Αθήναις»- Αχιλλέας Σίμος.
Περιλαμβάνει σχόλια, κριτικές, αναλύσεις, περιγραφές, για την ποίησή του, αλλά και πληροφορίες και λεπτομέρειες για τη ζωή, την καταγωγή, την επαγγελματική πορεία του κ. Πρατικάκη. Επίσης επιστολές, συνεντεύξεις, πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά και κείμενα του κ. Πρατικάκη για την ποίηση και τους ποιητές, τη γλώσσα, το σύγχρονο άνθρωπο και πολλά άλλα.
Η ύλη λόγω του εύρους της διαιρείται σε επιμέρους ενότητες, που φέρουν τους εξής περιγραφικούς τίτλους: Έγραψαν για τον Μανόλη, Ο Μανόλης στο πέρασμα του χρόνου, Οι συνεντεύξεις, Είπαν για τον Μανόλη…, Ο Μανόλης για τους άλλους, Στο ξεκίνημά του, έγραψαν στον Μανόλη, Εργοβιογραφικό. Το τεύχος ολοκληρώνουν το Ανθολόγιο, που επιμελήθηκε ο ποιητής κ. Στάθης Κουτσούνης και το Φωτογραφικό Αφιέρωμα.
Στο Μανόλη Πρατικάκη αναφέρονται σημαντικές προσωπικότητες της σύγχρονης κριτικής, όπως ο Γιώργος Βέης, ο Ευριπίδης Γαραντούδης, ο Αλέξης Ζήρας, ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου κά. Αλλά και ποιητές, όπως ο Μανώλης Αναγνωστάκης, η Κική Δημουλά, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Αντώνης Φωστιέρης κά. (Τα ονόματα παρατίθενται ενδεικτικά).
Μεταξύ των πανεπιστημιακών, επιστημόνων, νεοελληνιστών, κριτικών, καλλιτεχνών, λογοτεχνών, γραμματολόγων, κείμενα -έμπλεα συναισθημάτων και ευαισθησίας- υπογράφουν και οικείοι του άνθρωποι, που αποκαλύπτουν και τη δοτικότητα του κ. Πρατικάκη. Αλλά και οι εκ Λασιθίου ορμώμενοι κ. Μίμης Ανδρουλάκης, Αντώνης Βγόντζας, Γιάννης Δασκαλάκης, Μπάμπης Δερμιτζάκης, Μανόλης Χανιαλάκης, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.
Από το Μύρτος μέχρι
«Εκεί που κατοικούν
τα εξόριστα όνειρα»
Ο αναγνώστης παρακολουθεί το μετέπειτα «αειθαλές παιδί» από τη γέννησή του στο Μύρτος μέχρι και την πρόσφατη συλλογή- συνθετικό ποίημα «Λιθοξόος», που κυκλοφόρησε το 2016. Το εργοβιογραφικό υπογράφει ο νεοελληνιστής, φιλόλογος, πανεπιστημιακός κ. Θεοδόσης Πυλαρινός. Το ζωή και το έργο του κ. Πρατικάκη συμπληρώνει η κριτική.
Αναδημοσιεύονται, αλλά και πρωτοδημοσιεύνται παρουσιάσεις ποιητικών συλλογών, μελέτες, άρθρα, σχόλια, ενώ αναφέρονται και μονογραφίες. Το περιεχόμενό τους περιγράφει και αναλύει τα χαρακτηριστικά της ποιητικής του φωνής, το φιλοσοφικό υπόβαθρο, το «στοχαστικό» λυρισμό, την εντοπιότητα ή ιθαγένεια, τη φύση, το ρεαλισμό, τον ποιητή –οδηγό. Άλλα κείμενα αναφέρονται σε γραμματολογικά και μορφολογικά ζητήματα, στη διακειμενικότητα, στη γλώσσα, στην ψυχαναλυτική προσέγγιση και πολλά άλλα. Κάποια από αυτά, κυρίως τα χρονολογικά παλαιότερα, εντοπίζονται δύσκολα.
Επιπλέον μέσα από τα μελετήματα αναδεικνύεται η διεύρυνση και η εμβάθυνση της ποίησης του Μανόλη Πρατικάκη, η συμπύκνωση, η ποιητική έκφραση, το παιχνίδι με τη γλώσσα, τις λέξεις, τις τεχνικές της μοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης, η αφομοιωτική δύναμη της ποιητικής του και η συνθετική ικανότητα του ποιητή, η ποίησή του ως οργανικό σύνολο.
Ο τόμος αποτελεί μια σφαιρική παρουσίαση της πνευματικής παραγωγής του κ. Πρατικάκη, που υπηρετεί την ποίηση, την πεζογραφία και τη θεωρία της λογοτεχνίας, υπερβαίνει και ανανεώνει τα όρια των ειδών και των παραδόσεων, αλλά και «υπερασπίζεται την συνεκτικότητα της όλης ποιητική του».
Αποδημητικό πουλί του νό(σ)του
Ο Μανόλης Πρατικάκης γεννήθηκε στο Μύρτος, «Μυτριανός και Κρητικός», όπως αυτοαποκαλείται. Έζησε εκεί ως τα δεκαοχτώ του, αλλά διατηρεί στενούς δεσμούς με τη γενέτειρα. Ψυχίατρος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέχρι πρόσφατα Διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.
Έχει εκδώσει δεκαοχτώ ποιητικές συλλογές, δύο βιβλία με διηγήματα και νουβέλες και έχει γράψει δύο σενάρια για μεγάλου μήκους ταινίες.
Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Το έργο του έχει μεταφραστεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και όχι μόνο. Το 1999 εκπροσώπησε την Ελλάδα για το Ευρωπαϊκό Αριστείο Λογοτεχνίας με το βιβλίο του «Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου», που μεταφράστηκε σε τρεις γλώσσες. Το 2003 έλαβε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το νερό». Το 2008 βραβεύτηκε από την Παγκρήτια Ένωση Επιστημόνων ως επιστήμονας και ποιητής. Το 2012 πήρε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.
Ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος δημιούργησε cd με κύριο κορμό έξι ποιήματά του από τη συλλογή «Λιβιδώ», που το ονόμασε «Αθέατος σφυγμός». Το 2001 ο ίδιος συνθέτης δημιούργησε συμφωνικό έργο πάνω στην ποίησή του, με τίτλο «Η Συμφωνία της Ίασης», το οποίο ανέβηκε με μεγάλη επιτυχία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Έργα του επίσης έχουν μελοποιήσει οι: Κώστας Στεφάνου («Το κονσέρτο της φύσης»), Χαρά Παλαιολόγου («Κύματα φωτός») και Παύλος Δασκαλάκης με σύγχρονες κρητικές μελωδίες.
«Πάνω απ’ όλα», τονίζει, «θέλω να τιμηθεί ο τόπος μου και ιδιαίτερα ο γενέθλιος τόπος μου, το Μύρτος». «Το Μύρτος με γέννησε. Αυτός ο νωχελικός, αισθησιακός τόπος του Νότου, που διαμόρφωσε την ποιητική μου θερμοκρασία. Οι ευωδιές του γέμισαν μελωδίες το πνευστό μου στήθος. Αυτά έδωσαν μιαν υφάλμυρη υγρασία στη συνείδησή μου. Κι όταν ακόμα λείπω, όλος αυτός ο κόσμος (και με ό,τι η φαντασία έχει προσθέσει ή αφαιρέσει) ταξιδεύει μαζί μου», σημειώνει στο οπισθόφυλλο από την «Κιβωτό».
«Το βίωμα της εντοπιότητας», όπως διαπιστώνουν κριτική και αναγνώστες, είναι έντονο και διατρέχει και την ποίηση και την ποιητική του κ. Πρατικάκη. Την αέναη επιστροφή του στο νότο, αλλά και τη φύση της γενέτειρας εικονοποιούν τα αποδημητικά πουλιά, που φιλοξενούνται στις σελίδες του τεύχους- αφιερώματος. Η νοσταλγία, ο απολεσθείς -αλλά όχι πια και «το χαμένο κέντρο»- παραδείσιος, τα παιδικά χρόνια εφορμούν και εκκινούν από και καταλήγουν στην γενέτειρά του. Για το «Λιθοξόο» η Ατλαντίδα αποσυμβολοποείται και μεταστοιχειώνεται σε Χρυσή.
«Λεπτό ψιλό στημόνι»
Ένα επιπλέον στοιχείο της ποίησης του κ. Πρατικάκη είναι η αυτοαναφορικότητα: ποιήματα ποιητικής, επιλεκτικές και εκλεκτικές σχέσεις και συγγενείς, ρήξεις και συνέχειες.
Οι μελετητές έχουν εντοπίσει διάλογο και συνομιλία με πολλούς Έλληνες και ξένους λογοτέχνες. Μεταξύ πολλών άλλων (και πάλι λόγω εντοπιότητας) μνημονεύονται ο Βιτσέντζος Κορνάρος και ο Διονύσιος Σολωμός. Ο Μανόλης Πρατικάκης, όπως και οι υφάντρες-δέντρα στο «Οβίδιον», ξαναπιάνει το νήμα της παράδοσης, που διέρχεται τον «Κρητικό» του Σολωμού και το Χαρίδημο του Κορνάρου.
Οι διακειμενικές αναφορές κλείνουν πονηρά το μάτι στον αναγνώστη. Δημιουργούν ένα δίκτυο μεταξύ των λογοτεχνών και ένα πυκνό δίχτυ που τον εγκλωβίζει στο ποιητικό σύμπαν του κ. Πρατικάκη. Ανάλογη έλξη ασκεί και η ποιητική του στους φιλολόγους.
Επιπλέον, όπως διευκρινίζει ο κ. Πρατικάκης στο Σημείωμά του στο «Λιθοξόο», δεν περιορίζεται στο διάλογο, «στην συνομιλία (εκτός της διακειμενικότητας με τόσους άλλους ποιητές και στοχαστές)», αλλά προχωρεί σε «μία διαλεκτική στιχομυθία με παλαιότερα στοιχεία του έργου», του. Αισθητική, περιεχόμενο, θέματα, μοτίβα, εικόνες, μορφολογικά σχήματα, έκφραση, παραμένουν ευδιάκριτα, αλλά και ανανεώνονται και εξελίσσονται, συμπυκνώνονται στο ποιητικό του σύμπαν.
Ακόμα και η γλώσσα και οι λέξεις υπερβαίνουν τη σημασία τους, ακόμη και την πολυσημία και αποκτούν πολυεπίπεδη ανανοηματοδότηση, που πάντα στηρίζεται στην ετυμολογία, και ξαφνιάζουν με τις ομοηχίες στα σημαίνοντα και την πληθωρικότητα στα σημαινόμενα.
«Βρε, εδώ ακόμα και το πένθος υφαίνει το δικό του πτέρωμα».
* Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίηης
ΕΛΠΙΔΑ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗ
Στο εξώφυλλο πίνακας της Σοφίας Κουτσομπίνα- Φράγκου
