Του Νικολάου Σπερνοβασίλη*
Η ασθένεια του κορωνοϊού 2019 (Coronavirus Disease 2019, COVID-19) περιγράφηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2019 στην πόλη Wuhan της Κίνας. Προκαλείται από έναν νεοεμφανισθέντα ιό, τον κορωνοϊό τύπου 2 του οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus-2, SARS-COV-2). Οι κορωνοϊοί γενικά συνθέτουν μια μεγάλη οικογένεια ιών, μολύνουν διάφορα είδη θηλαστικών και πτηνών, και έχουν παρόμοια δομή.
Ο πρώτος κορωνοϊός ανακαλύφθηκε το 1931 και ήταν υπεύθυνος για μια μορφή λοιμώδους βρογχίτιδας των πτηνών. Οι πρώτοι ανθρώπινοι κορωνοϊοί ανακαλύφθησαν το 1966 και 1967 και επρόκειτο για δύο ιούς απλού κρυολογήματος. Ακολούθησε το 2003 η επιδημία από τον κορωνοϊό του οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus, SARS-CoV), μιας ζωοανθρωπονόσου (μεταδίδεται από τα ζώα στον άνθρωπο), που έδωσε το έναυσμα για πιο ενδελεχή επιτήρηση και μελέτη των ιογενών λοιμώξεων γενικότερα, με απότοκο την ανακάλυψη δύο επιπλέον ανθρώπινων κορωνοϊών που προκαλούν απλό κρυολόγημα. Τέλος, το 2012 προέκυψε άλλη μια επιδημία από ζωικής προέλευσης νεοεμφανισθέντα κορωνοϊό, ο οποίος προκαλεί το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus, MERS-CoV). Συνοψίζοντας λοιπόν, έως τώρα έχουν ανακαλυφθεί επτά ανθρώπινοι κορωνοϊοί, εκ των οποίων οι τέσσερις προκαλούν κοινό κρυολόγημα, ενώ οι υπόλοιποι τρεις μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή νόσο και ευθύνονται για επιδημίες και πανδημίες.
Οι προηγούμενες επιδημίες (SARS και MERS) από κορωνοϊούς ώθησαν στη διενέργεια έρευνας για την ανακάλυψη αποτελεσματικών εμβολίων έναντι αυτών. Λόγω αυτής της προϋπάρχουσας γνώσης, υπολογίζεται ότι εξοικονομήθηκαν σήμερα περίπου έως και 5 χρόνια ερευνών με την παράκαμψη, σε σημαντικο βαθμό αλλά όχι εξολοκλήρου, των σταδίων του σχεδιασμού του εμβολίου για την COVID-19. Παράλληλα, έχουν επιταχυνθεί και τα επακόλουθα στάδια της ανάπτυξης του εμβολίου.
Οι μελέτες για την ανακάλυψη αποτελεσματικών εμβολίων έναντι της COVID-19 βασίζονται σε διάφορες τεχνολογίες (πλατφόρμες) παρασκευής εμβολίων. Αδρά, οι πλατφόρμες αυτές μπορούν να καταταχθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στις κλασικές και στις καινοτόμες (νέας τεχνολογίας). Οι κλασικές (όπως οι βασισμένες σε αδρανοποιημένους/εξασθενημένους ιούς ή σε ιικές πρωτεϊνες) ήδη έχουν χρησιμοποιηθεί με τεράστια επιτυχία για άλλα νοσήματα (π.χ. ευλογιά, πολιομυελίτιδα, ηπατίτιδες, HPV). Οι καινοτόμες (όπως οι βασισμένες σε τροποιημένο αβλαβές γενετικό υλικό των ιών) μόλις την τελευταία δεκαετία άρχισαν να χρησιμοποιούνται, φέρνοντας όμως επανάσταση στην πρόληψη θανατηφόρων νοσημάτων, όπως η λοίμωξη από τον ιό Ebola. Οι καινοτόμες πλατφόρμες διαθέτουν τα χαρακτηριστικά της προσαρμοστικότητας και της ταχύτητας, τα οποία αποτελούν και τις κύριες αιτίες για το γεγονός ότι το μεγαλύτερο τμήμα της έρευνας για την ανεύρεση εμβολίου για την COVID-19 βασίζεται στις πλατφόρμες αυτές.
Έως τώρα δεν υπάρχει κανένα εμβόλιο εγκεκριμένο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την COVID-19. Υπάρχουν όμως υποψήφια εμβόλια σε 48 κλινικές (που σημαίνει ότι δοκιμάζονται σε ανθρώπους) και 164 προκλινικές (που σημαίνει ότι αναπτύσσονται στο εργαστήριο ή δοκιμάζονται σε ζώα) μελέτες, σε διάφορα μέρη του κόσμου και από διάφορες ιδιωτικές εταιρείες, συμπράξεις εταιρειών, και εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς.
Από τα υποψήφια εμβόλια που βρίσκονται σε πιο προχωρημένο στάδιο μελετών, υπάρχουν δύο που έχουν αναπτυχθεί στην ίδια καινοτόμο πλατφόρμα (αυτή των τροποποιημένων ιών-φορέων γενετικού υλικού) και τα οποία έχουν λάβει έγκριση χρήσης σε συγκεκριμένες χώρες, στην Κίνα και στη Ρωσία. Επειδή όμως δεν έχουν ολοκληρώθεί πλήρως οι μελέτες τους, δεν έχουν λάβει ακόμα έγκριση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το εμβόλιο της Κίνας χρησιμοποιείται στον κινέζικο στρατό (αναφέρεται ως ασφαλές και επαρκώς αποτελεσματικό), και αυτό της Ρωσίας στον γενικό πληθυσμό της (με αναφερόμενη υψηλή ασφάλεια και αποτελεσματικότητα 92% σε μελέτη της οποίας δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η ανάλυσή της).
Πρόσφατα, δυο διαφορετικές συμπράξεις εταιρειών και φορέων, αυτές των Pfizer/BioNTech και των Moderna/Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των Η.Π.Α., ανακοίνωσαν ελπιδοφόρα αρχικά αποτελέσματα των προχωρημένων μελετών για δύο άλλα υποψήφια εμβόλια. Προέρχονται και αυτά από καινοτόμο πλατφόρμα (αυτή του αβλαβούς ιικού γενετικού υλικού), η οποία είναι διαφορετική όμως από την καινοτόμο πλατφόρμα του κινέζικου και του ρωσικού υποψήφιου εμβολίου. Το υποψήφιο εμβόλιο των Pfizer/BioNTech σε μελέτη 44.000 ατόμων βρέθηκε, με τα έως τώρα δεδομένα, να είναι εξαιρετικά ασφαλές και με αποτελεσματικότητα άνω του 90%, αλλά αποθηκεύεται σε συνθήκες βαθιάς κατάψυξης, γεγονός που προκαλεί κάποιες δυσκολίες στη διαδικασίες μεταφοράς και διανομής του. Το υποψήφιο εμβόλιο των Moderna/Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των Η.Π.Α σε μελέτη 30.000 ατόμων βρέθηκε επίσης να είναι εξαιρετικά ασφαλές, με αποτελεσματικότητα 94.5%, και με όχι τόσο απαιτητικές θερμοκρασιακές συνθήκες αποθήκευσης και διανομής του όπως αυτό των Pfizer/BioNTech. Τα πρώτα αυτά ευρήματα των προχωρημένων μελετών για τα δύο αυτά υποψήφια εμβόλια είναι εξόχως ενθαρρυντικά. Μένει να επιβεβαιωθούν και στο άμεσο μέλλον, προκειμένου να αιτηθούν και των ανάλογων εγκρίσεων κυκλοφορίας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τον εθνικό οργανισμό φαρμάκων των Η.Π.Α. και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων.
Υπάρχουν ορισμένες άγνωστες ακόμα πτυχές στον τομέα του εμβολιασμού για την COVID-19 τις οποίες η επιστημονική κοινότητα καλείται να διαχειριστεί, όπως για παράδειγμα η διάρκεια της επαγόμενης προστασίας και το είδος της προστασίας αυτής (διακοπή της μετάδοσης της λοίμωξης, πρόληψη της νόσησης ή πρόληψη της σοβαρής νόσησης). Έως τότε, ζωτικής σημασίας για τον έλεγχο της διασποράς της νόσου είναι η επιστημονικά έγκυρη πληροφόρηση και η υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού σχετικά με αυτά που γνωρίζουμε και αυτά που δεν γνωρίζουμε στην παρούσα φάση, καθώς και σχετικά με την αδιαμφισβήτητη αξία του καθολικού εμβολιασμού. Το βέβαιο είναι ότι τα εμβόλια που θα εγκριθούν για την COVID-19 θα είναι ασφαλή και, σε μεγάλο βαθμό, αποτελεσματικά.
*Παθολόγος εκπαιδευθείς στη Λοιμωξιολογία, MSc Δημόσιας Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης