Σε προηγούμενο ρεπορτάζ αναφερθήκαμε στην «Εκστρατεία στο Μεραμπέλλο το 1827» σε μια αποτυχημένη, τελικά, προσπάθεια αναζωπύρωσης της επανάστασης. Σήμερα θα αναφερθούμε τα δραματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Νεάπολη, λίγο πριν το τέλος του επαναστατικού κινήματος.
Αναφέρονται σε ομιλία της φιλολόγου και ιστορικού Μαρίας Σωρού, η οποία έγινε στο πλαίσιο του αφιερώματος για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και τη συμμετοχή της Κρήτης σε αυτήν:
* Ξημερώματα της 19ης Νοεμβρίου 10-12 πλοία έφθασαν σταδιακά στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου και αφού η ηγεσία συσκέφθηκε εν πλω στη γολέτα «Τερψιχόρη» αποφασίσθηκε να πάνε στη Σητεία, αλλά η «ανεμοταραχή και η υστέρησις των τροφών και του νερού», όπως αναφέρεται, τους υποχρέωσαν να αποβιβασθούν το πρωί της επομένης επί τόπου, χωρίς συνεννόηση με τους τοπικούς παράγοντες. Ο μόνος που έσπευσε στο λιμάνι ήταν ο Εμμ. Καζάνης είτε γιατί βρισκόταν τυχαία σε σημείο που είχε εικόνα της περιοχής είτε ειδοποιηθείς από ντόπιους
* Οδηγούμενοι από τον Εμμ. Καζάνη, οι αποβιβασθέντες έφθασαν στην Κριτσά και στις «21: το εσπέρας», στο Καινούργιο Χωριό μέσω Λακωνίων και Χουμεριάκου. Στο μοναδικό οχυρό κτίσμα του Καινούργιου Χωριού, έδρα τότε της οθωμανικής διοίκησης, στο Κονάκι του Καρακάση (βλέπε φωτογραφία), κατέφυγαν 152-280 (ανάλογα με την πηγή) μουσουλμάνοι κάτοικοι της περιοχής, όσοι διασώθηκαν από τις προηγηθείσες οδομαχίες, όπου και πολιορκήθηκαν. Το σώμα των 250-700 ανδρών, το οποίο έσπευσε από το Ηράκλειο την επομένη εκδιώχθηκε ηττημένο, όπως και το δεύτερο, 700 ως 2.500 άνδρες, ανάλογα πάντα με την πηγή.
* Μετά από πολύωρη μάχη και προς το ξημέρωμα της 24ης Νοεμβρίου οι Τούρκοι αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς και πλούσια λάφυρα. Ακολούθησε η παράδοση των πολιορκούμενων.
Ομάδα Στερεοελλαδιτών σωματαρχών συμφώνησε με τους 12-20 Αλβανούς στρατιώτες, που βρίσκονταν μαζί με τους πολιορκούμενους να αφεθούν ελεύθεροι οπλισμένοι και να φύγουν για την Ιεράπετρα, άγνωστο με ποιό αντάλλαγμα. Αυτή η συμφωνία, που υλοποιήθηκε με ακρίβεια, ώθησε τους πολιορκούμενους να προτείνουν το ίδιο με τον όρο να τους επιτραπεί να φύγουν για το Ηράκλειο, αλλά από αυτούς απαιτήθηκε να παραδώσουν τα όπλα και τα χρήματά τους. Προσφέρθηκαν μάλιστα «τρεις μπέηδες ως ενέχυρον», οι αδελφοί Καρακάση δηλαδή και ο επιστάτης τους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στον Άγιο Νικόλαο, κρατήθηκαν στα Γραμβουσανά πλοία και αργότερα αφέθηκαν ελεύθεροι.
* Για την τύχη των υπολοίπων υπάρχουν ποικίλες αφηγήσεις. Ο Γ. Βαφιαδάκης, μέλος της επιτροπής παραλαβής των χρημάτων, γράφει: «…ο οπλαρχηγός Ιάκωβος Κουμής ίστατο εις την θύραν του τσαμίου, με ξίφος μυτερόν τον πληγώνουν βαρέως εις το υπογάστριον και τινας άλλους εκ των ημετέρων. Η κατά του Κουμή δολίως πραχθείσα πράξις ερεθίζει τους ημετέρους και τότε τους εν τη εκκλησία ένα έκαστον χωριστά φονεύουσι, τους δε εν τω τσαμίω με έλαιον και καυσόξυλα κατακαίωσιν, ενός σωθέντος ένεκα του σκότους της νυκτός».
* Τελικά η επανάσταση απέτυχε λόγω και των προσωπικών διαφορών. Η έκβαση του σχεδίου ήταν σχεδόν προαναγγελθείσα. Ήταν μια εισαγόμενη επανάσταση, ένα συνονθύλευμα ανθρώπων με έντονο το στοιχείο του αρχηγισμού και της φιλοπρωτίας, με τάσεις επιβολής, κυριαρχίας και υποτίμησης των άλλων με τοπικιστικά κριτήρια, με συμπολεμιστές που αντιμετώπιζαν τον αγώνα επαγγελματικά χωρίς πάθος και αυτοθυσία, με ηγεσία αδύναμη να ελέγχει και να πείσει, με ένα σχέδιο χωρίς σοβαρή μελέτη.
ΥΓ.: Στις δυο φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο βλέπουμε την πλησιέστερη χρονικά γνωστή φωτογραφία της Νεάπολης (του Giuseppe Berinda), στην οποία είναι σημειωμένα σημεία που αναφέρονται στο κείμενο (Κονάκι Καρακάση και τζαμί) και μια φωτογραφία (της Μαρίας Σωρού) από τη σημερινή εικόνα του κονακιού!
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ
