Για το νέο ασφαλτοστρωμένο δρόμο, που συνδέει τον κάμπο της Κριτσάς με τον Καλοχωριανό Άγιο Σίλα, ο φυσιοδίφης Γιώργος Αφορδακός έγραψε:
Ο ασφαλτοστρωμένος εσχάτως δρόμος που συνδέει τον κάμπο της Κριτσάς με την παλιά εθνική οδό, στο ύψος του Αγίου Σίλα πριν το Καλό Χωριό, είναι ένα κομμάτι του κεντρικού δρόμου (λιθόστρωτο μονοπάτι) που κινούταν, σε αρκετά σημεία, παράλληλα με τη βόρεια ακτογραμμή της Κρήτης, ενώ σε άλλα διερχόταν μέσα από κοιλάδες, ενδιάμεσα από ορεινούς όγκους και συγκλείνοντας προς την ενδοχώρα για συντόμευση της απόστασης.
* Αυτόν είχαν χρησιμοποιήσει σπουδαίοι βοτανικοί και περιηγητές κινούμενοι από τη δυτική προς την ανατολική Κρήτη και αντιστρόφως. Τούτο τον οδικό άξονα περιγράφουν και οι πρώτοι έντυποι οδηγοί μετά το 1930, πριν διαμορφωθούν οι αμαξωτοί δρόμοι.
* Σε πολλά τμήματά του ήταν λιθόστρωτος, με πολλά περίτεχνα και σοφής πρακτικής διαμόρφωσης κομμάτια, όπως αυτό που διασώζεται ακόμα κάτω και βορειοδυτικά από την αρχαία πόλη Λατώ.
* Κατά μήκος της διαδρομής και συνήθως κοντά σε χωριά υπήρχαν διάσπαρτα χάνια, ακόμα και εκκλησίες ή εγκαταστάσεις υδροδότησης (στέρνες, πηγάδια, ή φυσικές πηγές) για τις ανάγκες των διερχομένων.
* Ίσως κάποια σωζόμενα τμήματα για ιστορικούς λόγους πρέπει να προστατευτούν από αλλότριες παρεμβάσεις και χρήσεις. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας έχουν χαρακτηριστεί και αποτελούν βασικές φυσιολατρικές και πολιτιστικές διαδρομές.
* Ο αναφερόμενος και πασίγνωστος από τα μεσαιωνικά χρόνια δρόμος ακόμα και στις μέρες μας χρησιμοποιείται από τους προσκυνητές το Δεκαπενταύγουστο -για τη Μονή Φανερωμένης- ξεκινώντας από τα όρια του νομού Ηρακλείου και των διαμερισμάτων Σητείας και Ιεράπετρας».
1894: «Τοπογραφία και Οδοιπορικά της νήσου Κρήτης»
Τη διαδρομή που περιγράφει ο Γιώργος Αφορδακός την αναφέρει και ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος, υπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού που ήλθε στην Κρήτη πριν το 1894 με κίνητρο να συντάξει βιβλίο «Τοπογραφίας και Οδοιπορικά της νήσου Κρήτης». Κάπως έτσι έπρεπε να κρυφτεί η κατασκοπευτική του έκθεση. Επί δύο μήνες, με την βοήθεια του ελληνικού πληθυσμού και με χίλιες προφυλάξεις μάζευε τα στοιχεία. Τελικά τον ανακάλυψαν οι Τούρκοι στο Καστέλι Κισάμου. Τον φυλάκισαν και τον απέλασαν στην Αθήνα.
* Τη Γεωγραφία του Καλομενόπουλου μπορείτε να την «κατεβάσετε» και να την μελετήσετε. Ήταν η εποχή (1894) που η διαδρομή από Νεάπολη μέχρι τον Άγιο Νικόλαο διαρκούσε 2 ώρες και 50 λεπτά και μέχρι την Ιεράπετρα 8 ώρες και 40 λεπτά.
* Τη διαδρομή από τις Λίμνες μέχρι τον Άγιο Νικόλαο, τη μελέτησα τον περασμένο χειμώνα, με πολλές επισκέψεις μου στην περιοχή. Μετά τις Λίμνες υπήρχε -και ακόμα υπάρχει- η πέτρινη γέφυρα «του Μαυρογένη η καμάρα». Στη συνέχεια ο αγροτικός δρόμος περνούσε από τον Αη-Γιώργη στην Κεφάλα, από του Χατζηπατέρα τη στέρνα, από το «Καταφύγι», δίπλα από τον οικισμό Δράκος και το σημερινό ΧΥΤΑ και -μετά, μέσα από τους Πίσσιδες (Κατσίκια)- κατέληγε στον Άγιο Νικόλαο. Αναλυτική περιγραφή της διαδρομής και καταγραφής της με GPS θα γίνει τον επόμενο μήνα και ο Ορειβατικός Σύλλογος του Αγίου Νικολάου θα καλέσει να τον περπατήσουμε.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ
