Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία περιλαμβάνει το 127 σελίδων έντυπο που προετοίμασαν οι αρχαιολόγοι και οι άλλοι επιστήμονες για την Οξά και τον αρχαίο Ολούντα. Διαβάζουμε για τις έρευνες που έγιναν στα πλαίσια του έργου «Διάτοπο»… «Αναδεικνύοντας τον θαλάσσιο και ορεινό πλούτο του Μιραμπέλου. Οι έρευνες ήταν επίγειες και υποβρύχιες αρχαιολογικές, ανθρωπολογικές, γεωφυσικές, περιβαλλοντικές, φωτογραμμετρικές, έρευνες επικινδυνότητας και εικονικής πραγματικότητας.
*Κύριοι στόχοι του έργου είναι, μεταξύ άλλων, η καταγραφή και ανάδειξη θέσεων πολιτιστικής κληρονομιάς σε Ελούντα και Οξά, η διάχυση της νέας γνώσης σε επιστήμονες, ντόπιους κατοίκους και επισκέπτες και η αύξηση της τουριστικής κίνησης μέσω της αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντος της περιοχής.
Ο κυκλικός πύργος της Οξάς, οι 35 δεξαμενές και τα πατήματα του Σαραντάπηχου
Η έρευνα «Διάτοπο», ανάμεσα στα πολλά που ανέδειξε στην κορυφή Οξά (Γεωργία Μοσχόβη- Χριστίνα Τσιγωνάκη, 2017-2021), περιλαμβάνει και έναν κυκλικό πύργο, το μοναδικό κτήριο, που με ασφάλεια αποδίδεται στα αρχαία χρόνια. Παρά το γεγονός ότι σώζεται σε ελάχιστο ύψος, η εξαιρετική ποιότητα της τοιχοποιίας του, με καλολαξευμένους και άψογα συναρμοσμένους λίθους, δεν αφήνει αμφιβολία για τη χρονολόγησή του στα κλασικά ελληνιστικά χρόνια.
* Πρόκειται για έναν πύργο-παρατηρητήριο, αφού στέκει μόνος σε ένα από τα βραχώδη εξάρματα (βαθουλώματα) της κορυφής. Αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου αμυντικού συστήματος, όπως και το Παλαιό Κτίρι στους πρόποδες της Οξάς και ο Πύργος στις Πινές. Θεωρείται ότι προστάτευε την επικράτεια της αρχαίας πόλης του Ολούντος και τα σύνορά της με την πόλη των Λατίων, εποπτεύοντας την ιερή περιοχή στα Λενικά, όπου και το διαφιλονικούμενο ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης, αλλά και δρόμους και περάσματα της ενδοχώρας.
* Σε αντίθεση με ό,τι είναι ευρέως γνωστό, η πλειονότητα των αρχιτεκτονημάτων που διατηρούνται στην Οξά, η οχύρωση, οι πύργοι, οι δεξαμενές αποθήκευσης νερού, και η μια, μοναδική εκκλησία ανάγονται στα βυζαντινά χρόνια. Οι αρχιτεκτονικές κατασκευές που χαρακτηρίζουν το κακοτράχαλο τοπίο της Οξάς είναι οι θολοσκεπείς δεξαμενές συλλογής ομβρίων υδάτων. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 35 δεξαμενές, οι οποίες ποικίλουν τόσο ως προς το σχήμα και τις διαστάσεις, δηλαδή τη χωρητικότητα, όσο και ως προς την τεχνική και τα υλικά δομής. Αρκετές δεξαμενές εντοπίζονται στα πλατώματα που δημιουργούνται ανάμεσα στα βραχώδη εξάρματα της κορυφής. Άλλες χτίστηκαν κατά μήκος των πρανών, ακολουθώντας την πορεία του οχυρωματικού τείχους, θυμίζοντας υδατόπυργους.
* Οι δεξαμενές έχουν ορθογώνιο, τετράγωνο, κυκλικό ή ακανόνιστο σχήμα. Ένα χαρακτηριστικό κατασκευαστικό στοιχείο των δεξαμενών της Οξάς, όπως και όλης της περιοχής, ήταν το παραδόχι, που λειτουργούσε ως φρεάτιο υποδοχής και καθίζησης των όμβριων υδάτων και των φερτών υλικών που αυτό μετέφερε. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζονταν η εισαγωγή καθαρότερου νερού στο εσωτερικό της δεξαμενής και ελέγχονταν παράλληλα η ποσότητα του εισερχόμενου νερού.
* Στα προϊστορικά χρόνια ανάγονται από τους περισσότερους μελετητές και κυκλικές λαξευτές στο βράχο κοιλότητες που έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της κορυφής. Για ορισμένους μελετητές αυτές συνδέονται με λατρευτικές πρακτικές, άλλοι αναγνωρίζουν τα ίχνη παιχνιδιών που έπαιζαν οι φρουροί στις σκοπιές τους, ενώ για τους ντόπιους είναι τα αποτυπώματα των δακτύλων των μυθικών σαραντάπηχων.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ