Μεγάλος είναι ο προβληματισμός και η απογοήτευσή μας από την αρνητική εισήγηση για τη Σπιναλόγκα για ένταξη στα μνημεία της UNESCO. Η ICOMOS γνωμοδότησε αρνητικά στην πρόταση ένταξης της Σπιναλόγκας ως ενός μνημείου – παλίμψηστου εποχών και χρήσεων που πέρασαν από πάνω του, με το σκεπτικό ότι καμία φάση και χρήση δεν έχει διατηρηθεί σε βαθμό που να αξίζει και να δικαιολογεί επιβράβευση της ανακήρυξης της ως προτύπου άξιου της αναγνώρισης που επισφραγίζει η εγγραφή του ως μνημείου στον κατάλογο του διεθνούς Οργανισμού.
Για το θέμα της Σπιναλόγκας και την, σε πρώτη φάση, απόρριψη της πρότασης, συζητήσαμε με τον γεωλόγο Στέλιο Μανωλιούδη τον οποίον είχε καλέσει το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών, στις 29/30 Νοεμβρίου 2019, για να παρουσιάσει τα αρχαία λατομεία της Κρήτης και την προστασία τους. Έδωσε τις εξής πληροφορίες:
«Στην εισήγηση που έκανα αναφέρθηκα στα λατομεία της περιοχής γύρω από τη Σπιναλόγκα, στην Κολοκύθα και στην Ελούντα. Θεωρώ ότι στο φάκελο της ένταξης στην UNESCO θα μπορούσε να αποτελέσει ένα επιπλέον στοιχείο η παρουσίαση των αρχαίων λατομείων στις θέσεις Σκουριά και Πελεκητή, απέναντι από τη Σπιναλόγκα, καθώς και στη θέση Βαγί, κοντά στο Κανάλι της Ελούντας.
Μεταξύ Κολοκύθας και Σπιναλόγκας υπάρχουν υποθαλάσσιες λαξεύσεις οι οποίες δείχνουν ότι σε κάποια φάση, εποχής Ολούντος, αυτές ήταν ξηρά. Επίσης κάποια μικρά νησάκια – βράχοι που φαίνονται ανατολικά της Σπιναλόγκας έχουν εξορύξεις και έχουμε και ένδειξη ιχθυοδεξαμενών. Θεωρώ ότι τα παραπάνω στοιχεία θα μπορούσαμε να τα προσθέσουμε σε νέο φάκελο που θα υποβάλλουμε, ώστε να δυναμώσουμε την ένταξή μας στην UNESCO, καθώς τα αρχαία λατομεία δείχνουν την παλαιότερη χρήση του χώρου.
Η βύθιση σε κάποια λατομεία φτάνει ή ξεπερνά τα δύο μέτρα και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως πρόκειται πιθανότατα για προϊστορικά λατομεία, αφού βύθιση τέτοιου βάθους παρατηρείται σε μινωικές εγκαταστάσεις. Επομένως η ύπαρξη λατομείων εκείνης της περιόδου προϋποθέτει μνημεία σε κοντινή περιοχή, στα οποία κατευθύνονταν οι εξαχθέντες γωνιόλιθοι».
«Τα αρχαία λατομεία είναι μνημεία της φύσης και του ανθρώπου»
«Τα αρχαία λατομεία είναι μνημεία της φύσης και του ανθρώπου, από τα οποία προήλθαν τα υλικά δομής των μνημείων», προσθέτει ο κ. Μανωλιούδης.
«Συνιστούν ένα σημαντικό κεφάλαιο γεωλογικής, αρχαιολογικής και ιστορικής σημασίας. Από τα βάθη των αιώνων οι Έλληνες γλύπτες ανακάλυψαν ότι η πέτρα και το μάρμαρο ήταν τα δομικά υλικά με την ξεχωριστή γοητεία, που μπορούσαν να μετατρέψουν τις άψυχες κατασκευές σε έργα τέχνης. Πάνω στο μάρμαρο και την πέτρα δημιούργησαν και διατηρήθηκε η αίγλη του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας. Τα αρχαία λατομεία διαθέτουν ένα συνδυασμό γεωλογίας πετρολογίας, τεχνολογίας, τέχνης, επινοητικότητας, δημιουργικότητας, κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας. Βρίσκονται από πλευράς μνημειακής αξίας σε ανώτατο βαθμό και χρειάζονται υψηλό βαθμό προστασίας».
Το λατομείο στην Πελεκητή Κολοκύθας
Στο βορειανατολικό άκρο της χερσονήσου Κολοκύθας, στη θέση Πελεκητή βρίσκεται μεγάλο λατομείο από παράκτιους ψαμμίτες (αιολιανίτης από αμμόλιθους, άμμος με λίθους) σημαντικού πάχους, οι οποίοι επικάθονται πάνω στους πλακώδεις ασβεστόλιθους. Οι εξορύξεις γινόντουσαν με τον κλασσικό τρόπο, δηλαδή διάνοιξη περιμετρικών αυλακιών (φαλκών) γύρω από τον προς εξόρυξη γωνιόλιθο. Υπάρχουν ίχνη ορθών επιμήκων βαθμίδων μικρού ύψους από τις οποίες εξορύχτηκαν, σε δύο ή τρεις φάσεις, γωνιόλιθοι. Σε δέκα θέσεις εντοπίσθηκαν εξορύξεις. Κάποια τμήματα του λατομείου έχουν βυθισθεί σε βάθος 80 εκατοστά του μέτρου έως ένα μέτρο. Ράμπες φόρτωσης είναι διακριτές σε τρία σημεία και μια δέστρα λαξεμένη. Τα υλικά χρησιμοποιήθηκαν για τα δομικά έργα του Ολούντος.
Το λατομείο στο Σκουργέτο Κολοκύθας
Στο βορειότερο άκρο της χερσονήσου Κολοκύθας και ακριβώς απέναντι από το φρούριο της Σπιναλόγκας βρίσκεται η περιοχή Σκουργέτο. Εδώ υπάρχει μεγάλο λατομείο στον παράκτιο ψαμμίτη με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Στο κέντρο του λατομείου, στα ψηλότερα τμήματα, λαξευτός υπόγειος χώρος πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για ταφές. Η εξόρυξη συνεχίζεται υποθαλάσσια έως τις μικρές νησίδες στα βορειανατολικά. Η βύθιση έως 2 μέτρα παραπέμπει σε αρκετά παλιά εποχή, ίσως προϊστορική. Στις νησίδες της ακτής Σκουργέτου, εκτός από τη βυθισμένη εξόρυξη, πιθανότατα να υπήρχε και ιχθυοδεξαμενή.
Τα Λατομεία στη Σπιναλόγκα
Στην ανατολική ακτή της Σπιναλόγκας, κανάλια εξόρυξης είναι εμφανή τόσο στην ξηρά όσο και βυθισμένα. Αυτό σημαίνει πως η εξόρυξη αυτή είναι προ-Ενετική, επειδή η βύθιση έγινε σε προγενέστερη εποχή. Η στάθμη της θάλασσας ήταν τουλάχιστον 1,50 μέτρα χαμηλότερα, που σημαίνει πως οι εξορύξεις αυτές ίσως σχετίζονται με τις εξορύξεις στη μικρή νησίδα κοντά στην ακτή Σκουργέτο.
Στην ίδια τη νησίδα Σπιναλόγκα είναι εμφανείς εξορύξεις στα ψηλότερα σημεία και στο βόρειο τμήμα. Οι εξορύξεις αυτές σχετίζονται με την Κρητοβενετική περίοδο δόμησης του κάστρου αλλά και στα πενήντα περίπου χρόνια που το νησί λειτούργησε ως Λεπροκομείο. Είναι εμφανείς οι μικρές τρύπες (30-40 εκατοστά) που έγιναν με κοπίδι, βαριά και κουταλάκι.
Το λατομείο στο Βαγί Κολοκύθας
Στο νότιο άκρο της χερσονήσου Κολοκύθας, στο Βαγί, υπάρχει μεγάλο λατομείο. Είναι εμφανείς οι φάλκες (περιμετρικά αυλάκια) και τμήμα του είναι βυθισμένο. Βρίσκεται κοντά στον ισθμό της Ελούντας όπου και η αρχαία πόλη Ολούς, μέρος της οποίας είναι βυθισμένο.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ
