Με αφορμή πρόσφατα άρθρα που διαβάσαμε, επανήλθε το ερώτημα: Για τους Κρητικούς, ποιά ήταν πιο σκληρή, η Ενετοκρατία ή η Τουρκοκρατία; Πρόκειται για ένα ερώτημα για το οποίο πολλά μπορούν να γραφτούν. Θα αρκεστούμε σε λίγα μόνο στοιχεία, σε αυτά που έχουν σχέση με τη θρησκεία.
Ύστερα από τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας το 1204 και την εγκατάσταση των Ενετών στην Κρήτη, έδιωξαν τους ορθόδοξους επισκόπους και στη θέση τους εγκατέστησαν καθολικούς. Οι Ενετοί θεωρούσαν την ορθόδοξη εκκλησία ως απειλή στην κυριαρχία τους στην Κρήτη, επειδή η εκκλησία πάντα συσπείρωνε τον ορθόδοξο πληθυσμό.
Απομακρύνουν τους ηγέτες του ορθόδοξου κλήρου και απαγορεύουν τη χειροτονία ορθοδόξων ιερέων στο νησί. Στη θέση των ορθοδόξων επισκόπων τοποθετούνται Λατίνοι με επικεφαλής αρχιεπίσκοπο. Στην Κριτσά, για κάποιο διάστημα, υπήρχε καθολικός ιερέας. Στον κάμπο της Κριτσάς βρίσκεται και μια εγκαταλειμμένη εκκλησία, που σήμερα είναι… αποθήκη! Θεωρείται «φράγκικη», δηλαδή από την εποχή της ενετοκρατίας στην Κρήτη. Ο λόγος, είπαν, είναι γιατί «βλέπει» από βορρά προς νότο και όχι από ανατολή προς δύση.
Στην προσπάθεια επιβολής του καθολικισμού οι Κρητικοί αντιδρούν με φανατισμό. Ειδικά στην ύπαιθρο ο καθολικός κλήρος αδυνατεί να επιβληθεί και περιορίζεται πλέον στα αστικά κέντρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι γύρω στο 1580 οι εκπρόσωποι του Πάπα εκτιμούν ότι σε σύνολο 200.000 περίπου κατοίκων, οι καθολικοί δεν ξεπερνούν τους 2.000. Βελτίωση των σχέσεων με το ορθόδοξο στοιχείο έχουμε από τις αρχές του 16ου αιώνα, όταν η Βενετία άρχισε να αντιλαμβάνεται τον τουρκικό κίνδυνο.
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη, οι κάτοικοι, κατά κάποιο τρόπο, «ανακουφίστηκαν» γιατί οι νέοι κατακτητές άφησαν μια στοιχειώδη θρησκευτική ελευθερία. Χαρακτηριστική ήταν η φράση «καλύτερα με τους αλλόθρησκους (μωαμεθανούς) παρά με τους αιρετικούς (καθολικούς)».
Ενώ οι Ενετοί δεν κατάφεραν να κάνουν τους Κρητικούς να αλλάξουν θρήσκευμα, αλλαγή υπάρχει την εποχή της τουρκοκρατίας. Αρκετοί Κρητικοί -σε ορισμένες περιπτώσεις ολόκληρα χωριά- στην προσπάθειά τους να πληρώνουν λιγότερους φόρους και να έχουν τα προνόμια των άλλων μωαμεθανών, αλλαξοπίστησαν. Οι περισσότεροι δεν είχαν ιδέα από το Κοράνιο! Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, οι γνήσιοι Τούρκοι ήταν ελάχιστοι, αφού οι περισσότεροι ήταν εξισλαμισμένοι Κρητικοί.
Σε επόμενο κείμενό μας θα ασχοληθούμε με τις βασανιστικές αγγαρείες των Κρητικών σε ενετικά καράβια, αλλά και στα μεγάλα έργα των Ενετών, αλλά… με ποιό τίμημα;
Λ.Κ.