Το Δεκέμβριο του 1926 κυκλοφόρησε η Α΄ Έκδοση της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας. Την ανακάλυψα στο Σίσι Μεραμπέλλου και, όπως συνήθως κάνω όταν βρίσκω παλιά εγκυκλοπαίδεια, ανατρέχω στο λήμμα Άγιος Νικόλαος Κρήτης. Τι έγραφε η εγκυκλοπαίδεια του 1926 για την όμορφη πόλη μας;
Πολίχνη τῆς Κρήτης, πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Λασηθίου τῆς ἐπαρχίας Μεραμβέλλου·καὶ τῆς κοινότητος Αγίου Νικολάου κάτοικοι 1,124. Ἐπῳκίσθη κατὰ τὸ 1866, ἔχει ὡραίας οἰκοδομὰς καὶ πλατείας, κανονικὰς ὁδούς, ἀσκεῖ δὲ ἱκανὸν ἐμπόριον ἕνεκα τοῦ ὁμωνύμου μεγάλου καὶ ἀσφαλεστάτου λιμένος του. Εἶναι ἕδρα νομαρχίας, τελωνείου, λιμεναρχείου, μοιραρχίας χωροφυλακῆς, ὑποδιευθύνσεως και ἀστυνομίας, οἶκονομικῆς ἐφορείας, εἰρηνοδικείου, ἔχει καπνεργοστάσιον, ἀποθήκας μονοπωλίων, ταμεῖον, ταχυδρομεῖον, τηλεγραφεῖον καὶ τηλεφωνεῖον, πλῆρες δημοτικὸν σχολεῖον ἀρρένων καὶ θηλέων, κοινωφελὲς ταμεῖον.
Συγκοινωνεῖ διὰ θαλάσσης πρὸς πάντας τοὺς λιμένας τῆς Κρήτης δι᾽ ἀτμοπλοίων καὶ ἱστιοφόρων, ἔχει δὲ λιμενικὴν κίνησιν περίπου 150 ἱστιοφόρων καὶ 60 ἀτμοπλοίων (εἴσπλους – ἔκπλους). Ἐντὸς τοῦ λιμένος τοῦ Αγίου Νικολάου το 1827 ὁ Ψαριανὸς Δ. Κοτζιᾶς, κυκλωθεὶς ἐντὸς τοῦ πλοίου του ὑπὸ 13 τουρκικῶν, ἐξῆλθε νικητής, ἀφοῦ ἐβύθισεν ἓν ἐκ τῶν ἐχθρικῶν πλοίων.
Παρὰ τὸν ῞Αγιον Νικόλαον κεῖται ἡ συγκοινωνοῦσα μὲ τὴν θάλασσαν Βρωμολίμνη, ὅπου μυθολογεῖται ὅτι ἐλούετο ἡ ᾿Αθηνᾶ, εἰς ἀπόστασιν δὲ 1,30′ ὥρας νοτιοδυτικῶς κεῖνται τὰ ἐρείπια τῆς Λατοῦς εἰς τὴν νῦν θέσιν Γουλᾶς (Λατώ). Η κοινότης τοῦ Αγίου Νικολάου περιλαμβάνει καὶ τοὺς ἑξῆς συνοικισμούς: Ατσιμπραγᾶ (κατ. 40), ῾Ελληνικά (κάτ. 49.), Κατσίκια (κατ. 61), Ξηρόκαμπον (κατ. 38), Πατέριδων ἢ Πατεριανό (κατ. 9), Πίσσιδων (κατ. 11) καὶ Σταυρὸν (κατ. 6). Παράγει δὲ ἔλαιον, ἀμυγδαλόψυχαν, χαρούπια, κίτρα καὶ ἐκ τῶν ἁλικών της ὑπὲρ τὰ δύο ἑκατομμύρια ὀκάδων ἄλατος. Πανήγυρις τελεῖται τῆς ᾿Αναλήψεως παρὰ τὸν ὁμώνυμον ναόν».
ΛΕΩΝ.Κ.