Ο φίλος Άγγλος συνταξιούχος αρχαιολόγος Peter Rogers, τα τελευταία χρόνια μοιράζει τη ζωή του μεταξύ της πατρίδας του και του αγαπημένου του Αγίου Νικολάου. Επανήλθε στην πόλη μας και μας μίλησε για τις έρευνες που κάνει τα τελευταία χρόνια και έχουν σχέση με τις επιγραφές που έχουν βρεθεί σε 11 εκκλησίες της Κρήτης και αναφέρονται στους Παλαιολόγους:
Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων (1261-1453) η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε μια ταραχώδη και τελικά καταστροφική ιστορία. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Κρήτη ήταν υπό τον ενετικό αποικιακό έλεγχο και δεν συμμετείχε άμεσα. Αλλά δεν απομονώθηκε από αυτά τα γεγονότα και σε ολόκληρο το νησί υπάρχουν 11 επιγραφές εκκλησιών αφιερωμένες σε έναν αυτοκράτορα. Μια από αυτές βρίσκεται τώρα σε Μουσείο του Ηρακλείου, μια επιγραφή στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Δωράκι Αστερουσίων έχει ασπριστεί(!) και οι υπόλοιπες βρίσκονται στις εκκλησίες όπου είχαν αρχικά δημιουργηθεί πριν από 700 χρόνια.
Αρχιτεκτονικά οι επιγραφές με αναφορές σε Παλαιολόγους τοποθετήθηκαν σε διαφορετικά μέρη, σε τοίχους, ένα υπέρθυρο πόρτας, γύρω από έναν τρούλο και σε έναν εξωτερικό τοίχο. Η καλλιγραφία των επιγραφών είναι ποικίλη και μερικές φορές με όχι σωστή γραμματική. Μερικές έχουν καταστραφεί, αλλά σε μια ιστορική εποχή που κυριαρχείται από Ενετούς, μας επιτρέπουν να ακούμε κρητικές φωνές.
Οι ερωτήσεις είναι ενδιαφέρουσες: Ήταν απλώς εχθρικοί με την ενετική κυριαρχία; Αμφισβήτησαν τις κινήσεις για την ένωση της Ορθοδοξίας με την εκκλησία της Ρώμης που κάποτε έκαναν οι αυτοκράτορες; Προσπαθούσαν να διατηρήσουν ζωντανές τις αναμνήσεις και τις παραδόσεις της Αυτοκρατορίας;
Μέρος των απαντήσεων μπορεί να βρίσκεται στις τοποθεσίες τους. Γενικά θα λέγαμε ότι βρίσκονται σε μικρές απομακρυσμένες εκκλησίες. Όμως αυτή η άποψη αμφισβητείται. Η Κρήτη είχε σημαντικά πνευματικά κέντρα, όπως στα Αστερούσια, στους Άγιους Δέκα, στη Γόρτυνα και μερικά ασυνήθιστα μεγάλα και σημαντικά χωριά. Αυτά θα ήταν τα βασικά μέρη ενός δικτύου αρχαίων μονοπατιών και διαδρόμων που διέσχιζαν το νησί. Η Κριτσά είναι ένα σημαντικό παράδειγμα. Η Γεωργία Μοσχόβη περιέγραψε με εξαιρετικό τρόπο πώς μεγάλωσε ένα τόσο μεγάλο χωριό.
Για να ερευνήσουμε πιο διεξοδικά τα μέρη όπου βρίσκονται οι επιγραφές, ένα έργο θα μπορούσε να στοχεύσει στη συγκέντρωση δεδομένων GIS, με την πολύτιμη γνώση των μεσαιωνικών μονοπατιών που έχουν ερευνηθεί με την πάροδο του χρόνου από τον Ορειβατικό Σύλλογο Αγίου Νικολάου και την ιστορική έρευνα μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Ελπίζουμε ότι αυτό θα εμβαθύνει την κατανόησή μας για αυτές τις αρχαίες και εύθραυστες επιγραφές και κυρίως αυτά που μπορούν να μας πουν για αυτό το σημαντικό μέρος της κρητικής ιστορικής κληρονομιάς.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ