Οι πρώτοι νερόμυλοι εμφανίστηκαν στην Κρήτη κατά την Ενετοκρατία (περίπου 1205-1669 μ.Χ.), πριν από τη βιομηχανική εποχή, αναφέρει ο Ανδρέας Αγγελάκης («Πατρίς»). Οι κατακτητές επιζητούσαν την σιτάρκεια του νησιού, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν ευκολότερα τους τυχόν αποκλεισμούς από τους εχθρικούς στόλους.
Έτσι, σε όσα χωριά γειτνίαζαν με ποτάμια ή ρέματα και το επέτρεπαν οι συνθήκες, έχτιζαν νερόμυλους κατά μήκος τους. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι αγροτικοί νερόμυλοι εγκαταλείφθηκαν, αφού αδυνατούσαν να ανταγωνιστούν τις αλευροβιομηχανίες, που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται κοντά στα αστικά κέντρα.
Στο Μεραμπέλλο δίκτυο νερόμυλων υπάρχει στην πλαγιά από τη Μονή Κρεμαστών μέχρι το Νικηθιανό (ο ένας μύλος έδινε νερό στον άλλο), στην περιοχή της Κριτσάς (από το χωριό μέχρι το Μάμαλο Μαρδατίου) και στο Καλό Χωριό Μεραμπέλλου, στην κοιλάδα του ποταμού Ίστρωνα.
Δυστυχώς σήμερα είναι δύσκολος ο εντοπισμός της θέσης τους. Άλλοι είναι μισογκρεμισμένοι και άλλοι κρυμμένοι μέσα σε πυκνή βλάστηση. Θα συμφωνήσουμε με τον Ανδρέα Αγγελάκη, ότι είναι κρίμα για τον τόπο μας να παραμένει ανεκμετάλλευτος ολόκληρος αυτός ο πολιτισμικός πλούτος. Οι νερόμυλοι πρέπει να γίνουν αντικείμενο της Εφορίας Νεότερων Μνημείων, να γίνει συστηματική καταγραφή και να χαρακτηρισθούν ως μνημεία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ