Πόσοι είναι; Τι πιστεύουν; Είναι έτοιμοι για το «βάπτισμα»; Πολιτικοποιημένοι; Δύναται να αλλάξει η ψήφος όλων αυτών το πολιτικό σκηνικό; Επηρεάζει την αξιοπιστία των δημοσκοπήσεων; Ποιο είναι το προφίλ των νέων ψηφοφόρων; Ποιους υποψηφίους θα προτιμήσουν και με ποια κριτήρια; Ποια προβλήματα αξιολογούν ως σημαντικά; Έχουν ιδέα από πολιτική; Τι μάθανε στο σχολείο για την ευθύνη που συνεπάγεται το δικαίωμα του εκλέγειν; Βλέπουν την αποχή ως λύση; Τι λένε για την Ευρώπη, για τη Δημοκρατία;
Το ερώτημα σε αυτές τις ευρωπαϊκές και αυτοδιοικητικές εκλογές δεν αφορά μόνο τους νέους ψηφοφόρους. Αφορά ειδικά τους 17άρηδες στους οποίους αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το δικαίωμα της ψήφου.
Απαντήσεις και ασφαλή συμπεράσματα αναμένεται να δώσει η ίδια η κάλπη. Παρόλα αυτά, μία αρκετά ευκρινής εικόνα αποτυπώνεται, τόσο στις τάσεις που καταγράφονται σε έρευνες γνώμης, όσο και στις αναλύσεις των σχετικών με το αντικείμενο καθηγητών, καθώς και στις απαντήσεις, τις οποίες δίνουν γεννηθέντες μέχρι 31η Δεκεμβρίου 2002 νέοι ψηφοφόροι.
Περισσότεροι από 100.000 νέοι πολίτες ηλικίας 17 ετών καλούνται να προσέλθουν στις κάλπες την Κυριακή 26 Μαΐου. Μαζί με τους δεκαεπτάχρονους, πρώτη φορά φέτος θα ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα και περίπου 500.000 νέοι 18 έως 22 ετών.
Ο σχετικός νόμος ψηφίστηκε τον Ιούλιο του 2016 από την ελληνική Βουλή και με αυξημένη πλειοψηφία αφού υπέρ της ψήφου στα 17 έτη τάχθηκαν 180 βουλευτές. Αν και πρωτοπόρησε, η ελληνική Βουλή δεν πρωτοτύπησε. Η ηλικία ψήφου έχει μειωθεί σε κάποιες χώρες, ενώ η σχετική συζήτηση ξεκίνησε στις αρχές του 2000. Ακόμη νωρίτερα, και συγκεκριμένα στην εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ, είχε τεθεί το ζήτημα στη Βρετανία ως αντιστάθμισμα στην ολοένα και πιο αυξανόμενη αποχή των ψηφοφόρων από τις κάλπες. Η αρχή έγινε πάντως στα μέσα της δεκαετίας του 1990 όταν κάποια κρατίδια της ομοσπονδιακής Γερμανίας, με πρώτο αυτό της Κάτω Σαξονίας, θεσμοθέτησαν την ψήφο στα 16 χρόνια στις αυτοδιοικητικές εκλογές.
Με τη νέα χιλιετία το θέμα της ψήφου στα 16 τέθηκε σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ, όπως η Καλιφόρνια, η Φλόριντα και η Αλάσκα, ανάλογες προτάσεις κατατέθηκαν στον Καναδά και την Αυστραλία, ενώ σχετική πρωτοβουλία ανέλαβε ένας βουλευτής το 2009 στη Δανία. Το πρώτο κράτος της ΕΕ πάντως που υιοθέτησε την ψήφο στα 16 ήταν δυο χρόνια νωρίτερα η Αυστρία. Σήμερα, οι 17άρηδες ψηφίζουν στην Ινδονησία, το Ανατολικό Τιμόρ, τη Βόρεια Κορέα, το Νότιο Σουδάν και το Σουδάν, ενώ οι 16αρηδες στην Αυστρία, την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Κούβα, τον Ισημερινό και τη Νικαράγουα.
Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο επιχειρεί με έρευνα του να αποτυπώσει το στίγμα που αφήνει η ψήφος στα 17 χρόνια μιλώντας με ερευνητές καθηγητές και 17άρηδες.
Πολιτικοποιημένοι με άλλους όρους οι σημερινοί 17άρηδες
Το βασικό αντεπιχείρημα κατά της ψήφου στις μικρότερες ηλικίες είναι η… υποτιθέμενη έλλειψη ωριμότητας. Είναι έτοιμος ένας άνθρωπος σε αυτήν την ηλικία; «Η λεγόμενη πολιτειότητα δηλαδή η ικανότητα των μαθητών εκείνης της ηλικίας να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του πολίτη σε μια σύγχρονη δημοκρατία και ήταν ένα από τα βασικά κριτήρια με βάση τα οποία διαμορφώσαμε την ύλη του καινούργιου μαθήματος της Β’ Λυκείου» απαντά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πανεπιστημιακός και πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής Γεράσιμος Κουζέλης.
Ο ίδιος αναγνωρίζει ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης – είναι ένα έλλειμμα που διαπιστώνεται σε όλες τις σχετικές έρευνες. «Η ελληνική κοινωνία έχει δώσει προσόντα και εφόδια στους νέους αλλά από την άλλη δεν τους έχει δώσει επαρκώς μια αυτόνομη σκέψη και αυτονομία γενικά. Και γι’ αυτό πρέπει να μεριμνήσουμε. Η διστακτικότητα που χαρακτηρίζει το εκπαιδευτικό σύστημα ως προς την αυτονομία των μαθητών εμποδίζει ενδεχομένως και τη διαμόρφωση της κριτικής σκέψης. Πρέπει όμως ως Πολιτεία να ανταποκριθούμε στις νέες και απαιτήσεις και να βοηθήσουμε τα παιδιά αυτής της ηλικίας να κρίνουν και πολιτικά και κοινωνικά» λέει.
Οι νέοι αυτής της ηλικίας έχουν πάντως άφθονο υλικό στη διάθεσή τους. «Το επιχείρημα είναι πως όταν οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να κάνουν ένα σωρό άλλα πράγματα είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν έχει την ικανότητα να κρίνει ορθότερα, πληρέστερα, είναι καλά πληροφορημένος ένας νέος των 16. Με τα σημερινά δεδομένα όμως, των πληθώρα των τεχνολογιών και των μέσων που έχει ένας νέος στη διάθεσή του, είναι αστείο να πει κανείς πως οι νέοι δεν είναι πληροφορημένοι» επισημαίνει ο πρόεδρος του ΙΕΠ, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Αλλά πολιτικοποιημένοι; «Σαφέστατα και είναι πολιτικοποιημένοι. Έτσι όμως όπως είναι πολιτικοποιημένη η σημερινή νεολαία. Δεν είναι η γενιά του Πολυτεχνείου, είναι διαφορετικά τα πράγματα. Είναι πολιτικοποιημένοι με άλλους όρους» απαντά ο ίδιος.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που διέθεσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πανεπιστημιακός και δημογράφος Αλεξάνδρα Τραγάκη, οι νέοι ψηφοφόροι, δηλαδή όσοι έχουν γεννηθεί το διάστημα 1998-2002, είναι 468.870, από τους οποίους οι 241.120 είναι αγόρια και οι 227.750 κορίτσια. Ο αριθμός αυτός προέκυψε από τις γεννήσεις που ήταν συνολικά 510.660 αυτήν την τετραετία από τις οποίες όμως αφαιρέθηκαν οι περίπου 10.700 θάνατοι και οι λίγο περισσότερο από 31.000 οι οποίοι μετανάστευσαν με τις οικογένειές τους σε χώρες του εξωτερικού λόγω της κρίσης.
«Η πρώτη φορά συγκινεί»
Τις τάσεις και προθέσεις των δεκαεπτάχρονων ψηφοφόρων κατέγραψε δειγματοληπτική έρευνα που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος «Διδακτική της Πολιτικής Παιδείας» του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η έρευνα έγινε τον Απρίλιο 2019 σε 14 Λύκεια της Θεσσαλονίκης και συγκεντρώθηκαν 500 ερωτηματολόγια από μαθητές και μαθήτριες της Β’ Λυκείου.
Ως «πρώτη φορά» η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος φαίνεται να συγκινεί τους μαθητές, καθώς ποσοστό 72,8% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι προτίθεται να ψηφίσει, 10,4% ότι επιλέγει άκυρο/λευκό, 13,3% ότι θα απέχει και 3,5% δεν απαντά. Από το σύνολο των μαθητών και μαθητριών έχει αφαιρεθεί το ποσοστό 1% που δηλώνει ότι δεν έχει δικαίωμα ψήφου.
Ποσοστό 40% των μαθητών και μαθητριών δηλώνει ότι ενδιαφέρεται (πολύ και αρκετά) για την πολιτική, ποσοστό 46,5% λίγο και 12,5% καθόλου.
Από το σύνολο των μαθητών που δήλωσαν ότι θα ψηφίσουν ποσοστό 16% δεν αιτιολογεί την απόφαση του. Από τους υπόλοιπους (πολλαπλή επιλογή) ποσοστό 50% απαντά ότι «έχει ευθύνη», 43,2% δηλώνει πως εκτιμά την εμπειρία συμμετοχής, 26,5% αναφέρεται στην ιδιότητα του πολίτη, 28,8% αναφέρεται στη συλλογική ευθύνη και το 18,7% προβάλλει την «συμβολή στο μέλλον».
Ο δείκτης πολιτικής γνώσης δείχνει ότι ποσοστό 51,7% των μαθητών και μαθητριών είναι επαρκώς ενημερωμένο ενώ 13,3% δεν είναι.
Πώς βλέπουν, όμως, οι 17άηρες την Ευρώπη; Οι μαθητές και οι μαθήτριες απαντούν ότι εμπιστεύονται την ΕΕ σε ποσοστό 38%, εκτιμούν ότι δεν υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική σε ποσοστό 62%, πιστεύουν ότι το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο πρέπει να έχει μεγαλύτερη δύναμη σε ποσοστό 48% και ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να έχουν μεγαλύτερη ανάμειξη στις αποφάσεις σε ποσοστό 86%. Αισθάνονται, περαιτέρω, ότι δεν είναι πληροφορημένοι για τους θεσμούς και τις πολιτικές σε ποσοστό 55% και εκτιμούν ότι δεν μετρούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση η γνώμη της Ελλάδας σε ποσοστό 43,5% και η προσωπική τους γνώμη σε ποσοστό 53,5%.
Τα αναλυτικά αποτελέσματα της έρευνας του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών δημοσιεύονται στον σύνδεσμο https://www.eps.auth.gr/el/polsci/6845
Ειδικά για τους 17άρηδες, δηλαδή για τους νέους που γεννήθηκαν το διάστημα 2001-2002, η εκτίμηση πως το δικαίωμα του εκλέγειν θα μπορούσαν να ασκήσουν δυνητικά 205.750 άτομα, από τα οποία τα 106.300 είναι αγόρια και τα 99.450 κορίτσια. Θα τρέξουν όλοι αυτοί στα εκλογικά τμήματα; Σε έρευνα που πραγματοποίησε προ μηνός η εταιρία ερευνών Prorata, είχε δηλώσει ότι θα συμμετάσχει στις εκλογές το 65-70% των ερωτηθέντων στην ηλικιακή ομάδα 17-24. Όπως, όμως, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πολιτικός αναλυτής της εταιρίας Άγγελος Σεριάτος, η εμπειρία αυτή έχει δείξει πως το ποσοστό είναι πιο αυξημένο σε σχέση με την πραγματικότητα.
«Η έρευνα», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «έδειξε ότι οι 4 στους 5 που είχαν ψηφίσει «Όχι» στο δημοψήφισμα δηλώνουν τώρα ότι δεν θα πάνε να ψηφίσουν, όπως επίσης και οι 3 στους 5 εκείνων που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2015». Η ταυτότητα των 17άρηδων πώς έχει διαμορφωθεί όμως; Οι διαπιστώσεις ως προς αυτή είναι δύο. Η πρώτη είναι πως οι νέες γυναίκες δηλώνουν πιο προοδευτικές από τους συνομηλίκους τους άνδρες με αξιοσημείωτη διαφορά αφού στην κλίμακα 1-10 οι γυναίκες τοποθετούνται κατά μέσο όρο στο 2,5 και οι άνδρες στο 5,5.
Η άλλη διαπίστωση είναι πως οι νέοι 17-25 είναι πιο συντηρητικοί από τους νέους 25-34. «Σε φόκους γκρουπ 17-24 διαπιστώσαμε έντονο το στοιχείο της θρησκείας και της εθνικής ταυτότητας κάτι που εξηγεί και τη μεγάλη αντίθεσή τους με τη συμφωνία των Πρεσπών» σημειώνει ο Άγγελος Σεριάτος. Πώς εξηγείται αυτή η διαφορά; «Οι 17άρηδες δεν βίωσαν τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, το κίνημα των Αγανακτισμένων, την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ που είχε δημιουργήσει ένα κλίμα ελπίδας. Αυτό που βίωσαν κυρίαρχα είναι η περίοδος μετά το δημοψήφισμα, η συμφωνία με τους θεσμούς για το τρίτο μνημόνιο. Βίωσαν πιο έντονα τις συνέπειες τις κρίσης αντίθετα από τους 25-34 που έχουν και βιώματα χωρίς τη Χρυσή Αυγή ή το Μακεδονικό» απαντά ο κ. Σεριάτος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Τα στοιχεία δείχνουν ακόμη πως οι νέοι ηλικίας 17-24 εμφανίζονται πιο συντηρητικοί ακόμη και σε θέματα όπως η χρήση της κάνναβης για θεραπευτικούς λόγους, το σύμφωνο συμβίωσης και η ταυτότητα αναγνώρισης φύλου. Στο μόνο το οποίο εμφανίζονται πιο προοδευτικοί από τους μεγαλύτερους είναι στην ερώτηση εάν τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια μπορούν να ζουν όπως αυτά επιθυμούν.
Πώς θα μεταφραζόταν όμως αυτός ο συντηρητισμός στις κάλπες; «Σε μεγάλο βαθμό ως αντισυστημισμός» απαντά ο πολιτικός αναλυτής της Prorata. «Όταν πάμε στην πρόθεση της ψήφου παρατηρούμε ότι η κατηγορία 17-35 είναι η μόνη κατηγορία όπου η διαφορά ανάμεσα στη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι μειωμένη στο 3,5%, δηλαδή στα όρια του στατιστικού λάθους. Στην κατηγορία 17-25 είναι ακόμη μικρότερη, δεν ξεπερνά το 3%», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Σεριάτος.
Και προσθέτει: «Αν λάβουμε υπόψη μας και τα υψηλά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ, θα λέγαμε ότι το κύριο χαρακτηριστικό της ψήφου αυτής της ηλικίας δεν είναι ο συντηρητισμός αλλά ο αντισυστημισμός. Οι νέοι ψηφίζουν αντισυστημικά. Και το αντιλαμβανόμαστε και από την καχυποψία και τον αρνητισμό που υπάρχει απέναντι στα παραδοσιακά κόμματα. Η ΝΔ στα μάτια των περισσότερων νέων φαντάζει ένα κόμμα παλιό, που αντιπροσωπεύει το κατεστημένο, κλπ».
«Μικρός αριθμός για να επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα»
Πόσο διαφοροποιείται, όμως, το εκλογικό σώμα από τις τελευταίες εκλογές; Δύναται η ψήφος των 17άρηδων να αλλάξει τον χάρτη των πολιτικών συσχετισμών. «Δεδομένου ότι είναι σχεδόν 100 χιλιάδες αντίστοιχα οι πολίτες ηλικίας 17, 18, 19, 20, 21 και 22, οι νέοι ψηφοφόροι είναι περίπου 600 χιλιάδες», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Εφαρμοσμένης Στατιστικής Θεόδωρος Χατζηπαντελής, διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Πολιτικής Έρευνας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
«Το εκλογικό σώμα ανανεώνεται κατά περίπου 100 χιλιάδες ανά χρόνο. Πεθαίνουν 100 χιλιάδες και εντάσσονται 100 χιλιάδες. Έτσι έχουμε περίπου 6% ανανέωση στην 5ετία. Ο αριθμός αυτός είναι μικρός για να επηρεάσει το αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα για τους 17άρηδες -αλλά και για όσους ψηφίσουν 1η φορά- δεν αναμένεται να ψηφίσουν πολύ διαφορετικά από τους υπόλοιπους», εξηγεί ο καθηγητής, εκτιμώντας πως ούτε στη δημοσκοπική αποτύπωση των προβλέψεων δημιουργεί δυσκολία η αλλαγή και ότι «ασφαλώς 100 χιλιάδες στα 8 εκατομμύρια δεν αλλάζουν το αποτέλεσμα». «Η πρόβλεψη του αποτελέσματος επηρεάζεται από τη συνολική αστάθεια της κοινής γνώμης και την αδυναμία σχηματισμού αντιπροσωπευτικού δείγματος και την άρνηση απάντησης. Αριθμητικά όχι. Το ποσοστό 6% δεν αλλάζει στατιστικά το αποτέλεσμα μιας έρευνας. Αν βέβαια αναζητηθούν άλλα χαρακτηριστικά η μεταβλητότητα στους νεότερους είναι μεγαλύτερη», διευκρινίζει ο κ. Χατζηπαντελής στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Σε ό,τι αφορά το προφίλ των υποψηφίων που φαίνεται να έχουν προβάδισμα στη νέα κατηγορία των ψηφοφόρων ο καθηγητής απαντά πως «είναι δύσκολο να εκτιμηθεί», αν και διευκρινίζει πως «το «πρόσωπο» σαν παράμετρος είναι τελευταίος παράγοντας σε σημασία και πρώτος είναι το «κόμμα», καθώς τα κόμματα δηλαδή η κοσμοαντίληψη και οι ιδεολογικές αρχές είναι το σημαντικότερο κριτήριο».
Ερωτηθείς για τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την πολιτική σκέψη στην ηλικία των 17 σημειώνει: «Θα έχουμε την ευκαιρία μέσω των μετεκλογικών ερευνών που θα κάνουμε και θα γίνουν να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει. Γενικά από παλιές έρευνες γνωρίζουμε ότι οι νέοι (18-25 ετών) μη ενταγμένοι στην εργασία λειτουργούν λιγότερο διαμεσολαβητικά. Δηλαδή αποφασίζουν περισσότερο με βάση το συλλογικό όφελος».
«Γνωρίζουμε γενικά ότι ο καθένας διαμορφώνει τη θέση του με βάση τον εγγύτερο κοινωνικό χώρο, γνωρίζουμε ότι οι αξίες είναι πολιτισμικά βαθύτερες από την εποχή και μεταφέρονται από τον κοινωνικό περίγυρο. Άλλωστε ο καθένας ενδιαφέρεται για τα θέματα που τον απασχολούν περισσότερο από τα άλλα που δεν τον απασχολούν. Αυτό είναι μάλλον προφανές», προσθέτει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Χατζηπαντελής.
Αναφορικά με το παράδειγμα άλλων χωρών και τον παράγοντα της αποχής ο κ. Χατζηπαντελής παρατηρεί: «Στην Αυστρία ψηφίζουν στα 16 και στην Ελλάδα στα 17. Στην Ελλάδα η συμμετοχή είναι κοντά στο 60% –υπάρχει πάντα το πρόβλημα του εκλογικού σώματος που στην Ελλάδα είναι 10 εκατομμύρια, με 8 εκατομμύρια κατοίκους ηλικίας ψήφου. Πάνω κάτω εκεί θα κινηθεί και η συμμετοχή ανά ηλικία. Θυμίζω ότι είναι υποχρεωτικό να ψηφίζουμε στην Ελλάδα άσχετα αν πρακτικά δεν ελέγχεται».
Σχετικά με τον βαθμό ενημέρωσης των μαθητών ψηφοφόρων για την άσκηση του δικαιώματός τους σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Ευτυχώς που ακόμη υπάρχει το μάθημα «Σύγχρονος Κόσμος, Πολίτης και Δημοκρατία» και έτσι ενημερώνονται στο Σχολείο που αποτελεί ουσιαστική πηγή ενημέρωσης».
* Την έρευνα του ΑΠΕ-ΜΠΕ πραγματοποίησαν οι δημοσιογράφοι: Σμαρώ Αβραμίδου, Περικλής Δημητρολόπουλος και Ιωάννα Καρδάρα
