Η Κρήτη έχει δεχθεί διαχρονικά πολλούς καταστροφικούς σεισμούς. Έχουμε μια καταγεγραμμένη μαρτυρία του Κωνσταντίου Μαυρικάκη, ιδιοκτήτη του χαρουποεργοσπάσιου Ελούντας, η οποία αφορά το μεγάλο σεισμό που έγινε στην Κρήτη πριν από 95 χρόνια, το 1926 (αρχείο Γιώργου Μαυρικάκη, ΕΛΤΑ):
«Κείνο το πρωί τα νερά της εδώ βλυχάδας έγιναν ολοκόκκινα από κόκκινο χώμα και διήρκεσε ως το μεσημέρι. Κατόπιν άρχισαν σιγά-σιγά και καθάριζαν. Συμπέρασμα, με το μακαρίτη το δάσκαλο τον Κατρίνη, όταν από κοινού παρακολουθήσαμε, ότι κατά την διάβαση των νερών από μέρη όπου ίσως όγκος κοκκινοχώματα έπεσε, παρέσυρε τα κοκκινοχώματα, πράγμα όπου δια πρώτην φοράν ίσως και οι επιστήμονες παρατήρησαν, διότι όταν ήρθε εδώ ο καθηγητής γεωλόγος δια να εξετάσει δια νερό το ανέφερα, το άκουσε μετά μεγάλης προσοχής και το σημείωσε στα χαρθιά του».
Ο σεισμός του 1926: Ο «παγκόσμιος σεισμός» που συγκλόνισε την Κρήτη
Ο σεισμός που προαναφέρουμε έγινε στις 9.47 ώρα Ελλάδας της 26ης Ιουνίου του 1926. Η Κρήτη συγκλονίζεται από 7.6 ρίχτερ που έχουν επίκεντρο την περιοχή της Ρόδου. Είναι ο επονομαζόμενος «παγκόσμιος σεισμός» του 20ού αιώνα, καθώς έγινε αισθητός σε πολλές χώρες.
Δεκάδες χωριά της Κρήτης δέχτηκαν τότε ισχυρό πλήγμα. Κυρίως όμως η πόλη και χωριά του νομού Ηρακλείου. Υπολογίζεται ότι πάνω από 200 σπίτια κατέρρευσαν και πάνω από 500 έπαθαν σοβαρές ζημιές. Δεκάδες και οι τραυματίες. Ευτυχώς όμως στο νησί δεν καταγράφονται νεκροί. Η δόνηση έγινε αισθητή και στον Άγιο Νικόλαο, στη Σητεία, στη Ζάκρο, ενώ την επόμενη ημέρα μια ακόμη μετασεισμική δόνηση τρόμαξε την Ιεράπετρα.
Ο Βασίλης και η Κατερίνα Παπαζάχου στο βιβλίο τους «Οι σεισμοί της Ελλάδας» αναφέρουν ότι οι γειτονικές του Ηρακλείου παραλιακές γραμμές ανασηκώθηκαν τμηματικά περίπου 20-30 εκατοστά και προκλήθηκε διαπλάτυνση της ακτής για μερικές δεκάδες μέτρα.
Η «Νέα Εφημερίς» του Ιωάννου Μουρέλλου έγραφε την επομένη τα παρακάτω εκπληκτικά: «Από του Άδου εις την ζωήν, ενώ το μισοφέγγαρο εσφάδαζε – Η πένθιμος κίνησης της πόλεως – Ζημίαι και καταστροφαί- Τα μέχρι τούδε γνωσθέντα θύματα»:
«Η πόλις μας χθες επλησίασε στα μελανότερα δώματα του Άδου σεισθείσα απ’ άκρου εις άκρον μετά τοσαύτης ορμής και σφοδρότητος ώστε εάν η σεισμική δόνησις, ήτις ήρξατο την 9.40 περίπου εσπερινήν, διήρκει ολίγα εισέτι δευτερόλεπτα αι κατακόμβαι του Άδου στέλλουσαι τους μελανοχίτωνας φρουρούς των θα παρελάμβαναν τα θύματά των, χωρίς ούτε καν το προς τον Ύψιστον στερνό της μεταλήψεως καθήκον να εκτελέσωσι».
Ο σεισμός του 1856: «Στην επαρχία Μεραμπέλλου αναφέρονται 42 νεκροί»
Η ιστορικός και φιλόλογος Μαρία Σωρού μας έδωσε ενδιαφέροντα στοιχεία, από αρχειακό υλικό, για έναν άλλο καταστροφικό σεισμό 7.7 ρίχτερ που έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1856 στην Κρήτη. Κράτησε 3 λεπτά και σκοτώθηκαν 538 Κρητικοί.
«Στη Σπιναλόγκα γκρεμίστηκαν 33 σπίτια, δύο αποθήκες και 11 δημόσια κτίρια, αλλά νεκροί δεν αναφέρονται. Συνολικά στην επαρχία Μεραμπέλλου αναφέρονται 42 νεκροί.
Στη Σητεία γκρεμίστηκαν 299 σπίτια, 4 δημόσια κτίρια και οι νεκροί ήταν 30, από τους οποίους οι 12 ήταν Οθωμανοί και οι 18 χριστιανοί. Από τους πληγωμένους 17 ήταν Οθωμανοί και 19 χριστιανοί.
Στο Ηράκλειο έπεσαν 3.596 σπίτια, 496 αποθήκες και 27 δημόσια κτίρια. Σκοτώθηκαν 229 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 244. Από τους φονευθέντες 119 είναι χριστιανοί και 110 μουσουλμάνοι και από τους πληγωμένους 99 χριστιανοί και 145 μουσουλμάνοι».
Ο σεισμός του 1810: «Πολλὰ σπίθια καὶ ἐπλακοθίκανε καὶ ἐποθάνανε πολλὶ ἄνθρωπι»
Σε εκκλησιαστικό βιβλίο της μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Κριτσάς διαβάζουμε για έναν άλλο τρομακτικό σεισμό που έγινε στις 14 Φεβρουαρίου του 1810 μεγέθους 7,5 Ρίχτερ. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες της περιόδου καταστράφηκαν τα 2/3 του Ηρακλείου, ενώ ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τις 3.000.
♦ Το παρακάνω κείμενο δημοσιεύθηκε σε μικρό βιβλίο που εξέδωσε η «Επιτροπή Τουριστικής Αναπτύξεως Κριτσάς» και έγραψε ο καθηγητής Ιωάννης Μιχ. Ταβλάς (δεκαετία του 60) με τον τίτλο «Ενθυμίσεις – Έγγραφα». Τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Ματθαίου Καρτέρη (διατηρώ την ορθογραφία):
«Ης τὰ 1810 Φλεβαρίου 4 παρασκὶ βράδυ ᾖς τὶς τέσσερις τὶς νυκτὸς ἐγηνε σησμὼς φοβερότρομος καὶ ἐχαλάσανε στὸ μεγάλο κάστρο πολλὰ σπίθια καὶ ἐπλακοθίκανε καὶ ἐποθάνανε πολλὶ ἄνθρωπι καὶ αὔριο τὸ Σαββατο τὸ κιντί (ἀπόγευμα) ἔγηνε αλος σησμὼς παρόμιος καὶ ἐποχαλάσανε τα μεσοχαλασμένα καὶ ἕτερα γερὰ καὶ ἐπλακοθήκανε ετερι ανθρο πλὶν εξο στα χωρία δεν εγινηκε τωση φθορὰ».
Παρασκί είναι η Παρασκευή, σπίθια είναι τα σπίτια, μεγάλο κάστρο είναι το Ηράκλειο, κιντί είναι το απομεσήμερο (από τη τουρκική λέξη kindi = απογευματινή προσευχή), ενώ η ημερομηνία 4 Φεβρουαρίου (16 Φεβρουαρίου) είναι με το παλιό ημερολόγιο.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ