Ένα σημαντικό πρόγραμμα, για την ψηφιακή τεκμηρίωση και την κινηματογράφηση του «Κούρου του Παλαικάστρου», ολοκληρώθηκε, με πρωτοβουλία της Βελγικής Αρχαιολογικής Σχολής. Μια διεθνής επιστημονική ομάδα από διακεκριμένους ειδικούς συνεργάστηκε με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, για την υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος.
Το αγαλμάτιο, ύψους 50 και πλάτους 18,5 εκατοστών , είναι σκαλισμένο σε δόντι ιπποποτάμου, με εξαιρετική απόδοση των φυσιοκρατικών στοιχείων. Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ήταν επίσης χρυσός, οφίτης, ορεία κρύσταλλος και ξύλο και χρώμα αιγυπτιακής προέλευσης. Συνολικά βρέθηκαν 60 θραύσματα χρυσού ελάσματος, 27 θραύσματα δοντιού ιπποποτάμου και 3 τμήματα χρωστικής ουσίας αιγυπτιακού μπλε στα οποία ήταν προσκολλημένα μικροσκοπικά χρυσά διασκάρια, καθώς επίσης και 5 θραύσματα από οφίτη και ορεία κρύσταλλο (προερχόμενα από τμήμα του κεφαλιού και τα μάτια).
Η ανασύνθεση έγινε στο εργαστήριο συντήρησης αρχαιοτήτων του Μουσείου Σητείας, από έναν Αμερικανό και έναν συντηρητή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, τον Αλέξανδρο Νικάκη.
Τμήματα του κούρου βρέθηκαν σε ένα μεγάλο χώρο, ο οποίος ονομάστηκε «Πλατεία», καθώς και στην είσοδο και στο εσωτερικό ενός δωματίου που ανήκε σε μεγαλύτερο κτίριο. Τον 15ο αιώνα π.Χ. (ΥΜ ΙΒ) εκδηλώθηκε μεγάλη πυρκαϊά καταστρέφοντας τμήματα της πόλης, προξενώντας καταστροφές τόσο στα κτήρια όσο και στον κούρο.
Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χρύσα Σοφιανού είπε στην ΑΝΑΤΟΛΗ ότι το «πρότζεκτ» είχε την έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού και διήρκεσε μια εβδομάδα. Όπως εξήγησε η ιδέα ήταν του διευθυντή της Βελγικής Σχολής, Jan Driessen, ασχολείται σοβαρά με τη διερεύνηση της συμβολής του ηφαιστείου της Σαντορίνης στην καταστροφή του Μινωικού Πολιτισμού και τις επιπτώσεις του. Η περιοχή του Παλαικάστρου και ο κούρος συνδέονται με τέτοιους παράγοντες καταστροφής και η έρευνα εστιάστηκε στο αγαλματίδιο που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο του Παλαικάστρου, ένας από τους ανασκαφείς του οποίου, παλαιότερα, υπήρξε ο κ. Driessen.
O κούρος ανευρέθη το 1990 στη μινωική πόλη του Παλαικάστρου, σε κτίριο που θεωρείται ότι λειτουργούσε ως ιερό. Οι αρχαιόλογοι προσπαθώντας να κατανοήσουν τον λόγο για τον οποίο το άγαλμα βρέθηκε σε τόσα κομμάτια και σε διαφορετικά σημεία, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι θα ήταν πολύ δύσκολο μια έκρηξη (λόγω της πυρκαγιάς) να είχε ως αποτέλεσμα τη διασπορά των θραυσμάτων του αγαλμάτιου, καθώς τμήματα του Κούρου είχαν καεί σε διαφορετικό βαθμό.
Η καταστροφή του αγαλματίου ήταν βίαιη, γιατί διαλύθηκε σε πολλά κομμάτια τα οποία βρέθηκαν σκορπισμένα σε μεγάλη έκταση και σε αρκετή απόσταση από το σημείο που ήταν τοποθετημένο μέσα στο ιερό. Οι πρώτες εκτιμήσεις των αρχαιολόγων είναι ότι ο κούρος δεν καταπλακώθηκε από ερείπια που προκάλεσε κάποιος σεισμός, αλλά υπήρξε θύμα κάποιων που το άρπαξαν από τα πόδια και το έσπασαν εκσφεντονίδοντάς το με μανία, είπε η κ. Σοφιανού, τονίζοντας ότι αυτή η πράξη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι «εισβολείς» ήταν αντίθετοι με τη λατρεία του συγκεκριμένου αντικειμένου, γι’ αυτό και το κατέστρεψαν με μανία… Αυτό το σενάριο αποτελεί μια θεωρία, που οι αρχαιολόγοι επιδιώκουν να επαληθεύσουν, συμπληρώσουν ή αναθεωρήσουν, αναζητώντας ίχνη και πρόσθετες πληροφορίες, μέσα από μια λεπτομερή εξέταση του σώματος του κούρου του Παλαικάστρου, συμπλήρωσε η κ. Σοφιανού.
Από το σώμα του κούρου λείπουν τμήματα, αλλά φαίνεται ότι ακόμη ανευρίσκονται μέσα σε χώμα της ανασκαφής που κοσκινίζεται, μικροσκοπικά θραύσματα που ανήκουν στον κατεστραμμένο κούρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ένα αρχαιολογικό υλικό από χώμα που κοσκινίστηκε και με τη μέθοδο της επίπλευσης σε νερό πήραν αρχαίους σπόρους που ερευνούν οι βοτανολόγοι. Στο υλικό αυτό, βρέθηκε να επιπλέει ένα κατεργασμένο «ψήγμα» από κόκκαλο, που στο μικροσκόπιο ταυτοποιήθηκε ως ένα από τα δάκτυλα από πόδι του κούρου!
Ολο αυτό το «πρότζεκτ», η κ. Σοφιανού πιστεύει ότι θα βοηθήσει μελλοντικά, όταν επιχειρηθεί πληρέστερη αποκατάσταση του κούρου με τα θραύσματα που δεν έχουν προστεθεί στο σώμα του, καθώς η έρευνα γύρω από το εντυπωσιακό αυτό αγαλμάτιο συνεχίζεται.
Για το «πρότζεκτ» συνεργάστηκε η προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης Αρχαίων και Εργων Τέχνης της ΕΦ.Α.ΛΑΣ. Κλειώ Ζερβάκη.
Η διαδικασία
Επικοινωνήσαμε επίσης με τον κ. Driessen o οποίος μας παρέπεμψε στον συνδιευθυντή της αρχαιολογικής ανασκαφής του Παλαικάστρου, αρχαιολόγο της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αlexander ΜacGillivray, o οποίος μας περιέγραψε τη διαδικασία που ακολουθήθηκε, για την ψηφιακή αποτύπωση του κούρου και το σκοπό του όλου «πρότζεκτ». Αυτό περιελάμβανε σκανάρισμα και κινηματογράφηση της όλης διαδικασίας για την παραγωγή ενός φιλμ.
Όπως είπε στην ΑΝΑΤΟΛΗ, για το «σκανάρισμα» χρησιμοποιήθηκε ειδικό μηχάνημα που σκανάρει ολόκληρο το σώμα του αγαλματίου σε βάθος, αποτυπώνοντάς το σε τρεις διαστάσεις. Ετσι διακρίνονται με μεγάλη λεπτομέρεια όλα τα κομμάτια που το συνθέτουν, παρέχοντας τη δυνατότητα να το «διασπάς» ψηφιακά και να το ανασυνθέτεις σε ψηφιακή μορφή. Αυτή η διαδικασία αποσκοπεί να δώσει απαντήσεις στις απορίες που εγείρονται για το πώς καταστράφηκε, είπε ο αρχαιολόγος.
Ο κούρος βρέθηκε διαμελισμένος σε τρία μεγάλα κομμάτια σπαρμένα σε ένα δωμάτιο και τα μισά σκορπισμένα σε εξωτερική πλατεία. Μέχρι σήμερα δίνονται διάφορες θεωρίες, για το πώς καταστράφηκε. Κατά τη διάρκεια της αρχαιολογικής ανασκαφής, οι αρχαιολόγοι χαρτογραφώντας το χώρο, σημείωσαν ακριβώς τα σημεία που είχε βρεθεί το κάθε θραύσμα του κούρου. Με το σκανάρισμα ταυτοποιείται το κάθε κομμάτι και τρισδιάστατο θα επανατοποθετηθεί σε ψηφιοποιημένο, πλέον, χάρτη της έκτασης όπου ήταν σκορπισμένα τα μέλη του αγαλμάτιου. Αυτό θα γίνει στην προσπάθεια να κατανοηθεί ο τρόπος που τον κατέστρεψαν και να βοηθήσει πιθανόν να ερμηνευτεί και ο λόγος της πράξης αυτής.
Ο ειδικός εξοπλισμός για το σκανάρισμα του κούρου μεταφέρθηκε από το Cypruς Archaeological Institute. To «Aori films» είναι η εταιρεία από την Αθήνα που έκανε το βίντεο το οποίο θα προβάλλεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κατανοήσει καλύτερα το «μυστηριώδη» Κούρο του Παλαικάστρου.
ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ