Πρόσφατα επισκέφθηκα τον οικισμό της Λατσίδας, που εμφανίζεται στις ιστορικές πηγές από τις πρώτες δεκαετίες της βενετοκρατίας. Απέχει 4 χλμ. από τη Νεάπολη («Καινούργιο Χωριό των Καρών») και αναφέρεται συνήθως ως «Λατσίδα των Καρών». Παρουσίασε σημαντική ακμή στους τελευταίους αιώνες της βενετοκρατίας.
* Στο κέντρο του οικισμού σώζεται συγκρότημα, αποκαλούμενο «Πύργος» που ανάγεται στο 16ο-17ο αι., κηρυγμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Επίσης, διατηρούνται τμήματα βενετσιάνικων κατοικιών, ως επί το πλείστον ισόγεια, με θόλους και καμάρες. Ο οικισμός διασώζει εκτός του οικισμού δύο τοιχογραφημένους ναούς, την Παναγία την Κεραγωνιώτισσα και την Αγία Παρασκευή. Άλλοι τρεις ναοί της περιόδου της βενετοκρατίας υπάρχουν μέσα στον οικισμό.
Η Παναγία η Κεραγωνιώτισσα της Λατσίδας
Τις παραπάνω πληροφορίες μας τις δίνει λεπτομερής ενημερωτική επιγραφή η οποία έχει τοποθετηθεί στον εξωτερικό χώρο του ναού της Παναγίας Κεραγωνιώτισσας. Πρόκειται για ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της περιοχής του Μιραμπέλλου, μέσα σε μια πανέμορφη τοποθεσία κατάφυτη από δρυς, στην όχθη ρέματος όπου παλιότερα υπήρχε νερόμυλος.
* Η κατασκευή του ναού που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (εορτάζει 15 Αυγούστου) χρονολογείται στο 14ο αιώνα. Ο αρχικός ναός ήταν μονόχωρος και ανακατασκευάστηκε σε ύστερη φάση, διατηρώντας μόνο τον ανατολικό τοίχο, του ιερού, που διασώζει τον τοιχογραφικό διάκοσμο του 14ου αιώνα. Αποτελούσε καθολικό μοναστηριού, όπως δηλώνεται στην απογραφή του 1635. Ανήκε τότε στη δικαιοδοσία του Δούκα της Κρήτης, με σταθερό εισόδημα 50 υπέρπυρα ετησίως.
* Η αυλή είχε τη χρήση κοιμητηρίου, όπως συνηθιζόταν σε όλες τις εκκλησίες. Στο εσωτερικό του ναού εντοπίστηκαν τρεις τάφοι. Ένας από τους ταφέντες ήταν μοναχός, όπως μαρτυρούν τα θραύσματα από την ενεπίγραφη επιτάφια πλάκα από σκουρόχρωμο ασβεστόλιθο με ανάγλυφη διακόσμηση από φυτικά μοτίβα και κεντρικό κυκλικό ανάγλυφο.
* Η πλάκα αυτή συνδέει πιθανόν την εκκλησία με την περίφημη οικογένεια των Μαγγανάρηδων. Η οικογένεια των Μαγγανάρηδων ήρθε στην Κρήτη ως προσφυγική από τη Μονεμβασιά περίπου το 1540, όταν η περιοχή αυτή κατελήφθη από τους Τούρκους. Αρχικά οι Μαγγανάρηδες εγκαταστάθηκαν με διαταγή των ενετικών αρχών στο Οροπέδιο Λασιθίου.
* Για τη δημιουργία της Κεραγωνιώτισσας… πώς χτίστηκε και γιατί πήρε αυτό το προσωνύμιο, έχουν διασωθεί δύο ενδιαφέροντες θρύλοι οι οποίοι έχουν δημοσιευτεί στην ΑΝΑΤΟΛΗ. Τις πληροφορίες έγραψε ο γνωστός λαογράφος και συγγραφέας Μιχάλης Χουρδάκης (Νίσπιτας).
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ