To 80% των αιωνόβιων και υπεραιωνόβιων κέδρων, που συνθέτουν το ιστορικό κεδροδάσος της Χρυσής, είναι νεκροί! Αυτό διαπίστωσε σε αυτοψία που πραγματοποίησε πρόσφατα ο αναπληρωτής προϊστάμενος της Διεύθυνσης Δασών Λασιθίου, δασολόγος Ματθαίος Φιλιππάκης. Ο κ. Φιλιππάκης, όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ του Νίκου Τραντά στην ΑΝΑΤΟΛΗ, ετέθη επικεφαλής κλιμακίου από δασοφύλακες που μετέβησαν στο νησί για να ελέγξουν την κατάσταση που επικρατεί, εν όψει και της έναρξης των επισκέψεων από παραθεριστές.
Τα μεγαλύτερα, πιο εντυπωσιακά δέντρα και από τα δύο είδη των κέδρων που φύονται στο νησί έχουν νεκρωθεί. Επιπλέον παρά το ότι έπεσαν φέτος βροχές στο νησί, η ξήρανση συνεχίζεται γιατί τα δέντρα είχαν πάθει μη αναστρέψιμη βλάβη την τριετία (2015, 2016 και 2017) της μεγάλης ανομβρίας. Με τις βροχές που έπεσαν από το 2018 και μετά, είναι αισθητή η ανάκαμψη στα υπόλοιπα είδη της χλωρίδας του νησιού. Υπάρχουν σημεία που παρατηρείται επίσης ανάκαμψη στους πολύ νεαρούς κέδρους, όπου η Δασική Υπηρεσία είχε εκτελέσει εργασίες καθαρισμού και περιποίησης των νεαρών δέντρων που αποτελούν περί το 10% – 20% των κέδρων. Από αυτούς προσδοκάται ότι θα επέλθει η αναγέννηση των υπό απειλή ειδών κέδρου. Όπου εντοπίζονται σε θαμνώδη μορφή, μέσα σε αμμοθίνες, η Δασική Υπηρεσία φροντίζει με καθαρισμό και κατάλληλη κλάδευση να αναζωογονήσει τα νεαρά δέντρα ώστε να ενισχύσει την ανάπτυξή τους.
Η εικόνα παραπέμπει σε νεκροταφείο
Δυστυχώς, όπως είπε ο κ. Φιλιππάκης, η μορφή του δάσους από κέδρους που έφταναν ως και 10 μ. ύψος, έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Στη Χρυσή θα κυριαρχεί ένα σκηνικό «νεκράς φύσης» για πολλά χρόνια… Ανάμεσα σε χαμηλή βλάστηση να στέκονται τα αιωνόβια, ξερά δέντρα κέδρων με τους ασπρισμένους σκελετούς κορμών, αφού είναι γνωστό ότι το ξύλο του κέδρου είναι από τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο, λόγω των ρητινών, με τις οποίες είναι εμποτισμένο. Κάτω και γύρω απ’ αυτά θα αναπτύσσεται με φυσική αναγέννηση μια χαμηλότερη βλάστηση εφ’ όσον συνεχιστεί μια ομαλή περίοδος βροχοπτώσεων. Όμως, για να επανέλθει ο κέδρος με φυσική αναγέννηση και να επανασχηματίσει δάσος, απαιτούνται 150 χρόνια.
Αλλά και το 20% των μεγάλων κέδρων που παραμένουν ακόμη ζωντανοί στο νησί, έχουν κλονιστεί από την ακραία ξηρασία και λόγω της μεγάλης ηλικίας τους έχουν εξασθενήσει πολύ και έχει υπονομευτεί η βιωσιμότητά τους. Μπορεί και τις προηγούμενες δεκαετίες να εντοπίζονταν μεγάλοι κέδροι ξεροί, αλλά σε όλο το νησί δεν ξεπερνούσαν τα 50 -100 δέντρα, που ήταν διάσπαρτα. Τα δέντρα αυτά ξηραίνονταν είτε από κανονικές βιολογικές αιτίες, είτε από προηγούμενες περιόδους ανομβρίας, που έπληξε τυχαία τα πιο αδύναμα δέντρα. Αυτό όμως δεν αλλοίωνε τη μορφή του κεδροδάσους, αντίθετα, θα έλεγε κανείς ότι εμπλούτιζε την εικόνα του και χάριζε και πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες στους επισκέπτες. «Τώρα, όμως, η εικόνα παραπέμπει σε… νεκροταφείο», τόνισε ο κ. Φιλιππάκης.
Οι αιτίες της ξήρανσης
Αναφερόμενος αναλυτικότερα στους λόγους που ενέτειναν το φαινόμενο της ξήρανσης των κέδρων της Χρυσής τα τελευταία χρόνια ο κ. Φιλιππάκης επεσήμανε:
– Tα 3 χρόνια ξηρασίας στο νησί, το οποίο βρίσκεται σε σημείο που συνιστά «δείκτη» μεταβολής περιβάλλοντος, αφού είναι στο σημείο ακριβώς όπου εντοπίζονται τα όρια μετατόπισης της ερημικής ζώνης. Εκεί πιστοποιείται η διαδικασία της κλιματικής αλλαγής, επί το ξηρότερον….
Πριν το κλίμα της Κρήτης μετατραπεί σε τροπικό, θα προηγηθεί η φάση ερημοποίησης, με απόσυρση των ειδών που ζούσαν και αναπτύσσονταν ομαλά στο εύκρατο περιβάλλον της ζώνης αυτής και θα υποκατασταθούν από μεταναστευτικά είδη… Η διαδικασία αυτή είναι αργή και δύσκολα εντοπίζεται σε τόσο μικρά χρονικά διαστήματα 2-3 ετών, εντούτοις δεν γνωρίζουμε τη συχνότητα και τη διάρκεια εμφάνισης τέτοιων φαινομένων, που διαφοροποιούν τον συνήθη κύκλο και επιβεβαιώνουν αθροιστικά την παγίωση της αλλαγής κλίματος.
– Η επισκεψιμότητα τουριστών. «Αν δεν περπατούσαν απ’ άκρου εις άκρον του νησιού, περί τις 200.000 επισκέπτες κάθε χρόνο, δεν πατούσαν ειδικά στις αμμοθίνες και δεν εγκαθίσταντο μόνιμα μέσα στις αμμοθίνες κατασκηνωτές, τότε αυτές θα διατηρούνταν σε μια ισορροπία, δεν θα διαβρώνονταν και θα μπορούσαν να συγκρατήσουν καλυμμένο το ριζικό σύστημα των κέδρων, προστατεύοντάς τα. Έτσι τα φυτά θα είχαν μεγαλύτερη αντοχή και θα άντεχαν περισσότερο στην ξηρασία.
Οι αμμοθίνες, που αποτελούν το 1/3 της συνολικής έκτασης του νησιού, λειτουργούν ως «ντεπόζιτο» σύλληψης της υγρασίας και της βροχής που χρειάζεται το φυτό και το δέντρο, για να επιζήσει, εφ’ όσον το ριζικό σύστημα παραμένει σκεπασμένο από την άμμο. Η επέλαση πλήθους επισκεπτών επέτεινε το θάνατο των πιο ηλικιωμένων (άρα και πιο ευαίσθητων) δέντρων που είχαν και το πιο εκτεταμένο και επιφανειακό ριζικό σύστημα. Η αρνητική ανθρώπινη επίδραση στις αμμοθίνες παρατηρήθηκε και σε άλλα είδη. Όπως τα πεύκα, οι σκίνοι, ο κοινός κέδρος που θεωρείται και πιο ανθεκτικός από τον ενδημικό της Χρυσής κά. που επίσης ξηράνθηκαν, όπου υπήρξε υπονόμευση του ριζικού συστήματός τους λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας στις αμμοθίνες.
– Η αδυναμία, σε βάθος χρόνου, λόγω έλλειψης προσωπικού και χρηματοδοτήσεων, να κατασκευαστούν κλαδοφράγματα, στήριξης και προστασίας των αμμοθινών του νησιού. Εξαίρεση αποτελεί η περυσινή χρονιά, που η Διεύθυνση Δασών προχώρησε σε εκτεταμένη κατασκευή και τοποθέτηση κλαδοφραγμάτων, σταθεροποιώντας τις αμμοθίνες κοντά στο παραλιακό μέτωπο της νότιας πλευράς του νησιού, που είναι εκτεθειμένο σε μεγαλύτερη κυματική ενέργεια, αφού είναι ανοιχτό προς το πέλαγος.
Η παραλία της βόρειας πλευράς είναι και η πιο επιβαρυμένη λόγω της μεγάλης ανθρώπινης παρουσίας και παραμονής στη ζώνη αυτή και εκεί απαιτείται πολύ μεγαλύτερος όγκος εργασίας, για να επανακάμψουν οι αμμοθίνες, εξήγησε ο κ. Φιλιππάκης. Ο βηματισμός και η χρήση ομπρελών που μπήγονται στο έδαφος, συνιστούν παράγοντες υπονόμευσης των αμμοθινών, με αποτέλεσμα το χειμέριο κύμα να τη διαβρώνει προοδευτικά, αποσπώντας φυτά και δέντρα, εισχωρώντας όλο και πιο μέσα στο νησί. Η διατήρηση της βλάστησης στην αμμοθίνα, είναι ο παράγοντας που εμποδίζει το κύμα να παρασύρει την άμμο και να καταστρέφει την ισορροπία αυτή.
– Το σκαθάρι, που εντοπίστηκε στα δέντρα, δεν είναι πρόξενος της αποδυνάμωσης και τελικά της ξήρανσης των κέδρων. Εκείνο εμφανίζεται με την αποδυνάμωση των δέντρων και τα προσβάλει, χωρίς όμως να αποτελεί πρωτογενή παράγοντα της ξήρανσης. Το έντομο προβαίνει στην τελική πράξη, όταν το δέντρο πεθαίνει, και ολοκληρώνει τη ζημιά.
Ο κ. Φιλιππάκης εξήγησε ότι ψεκασμός δεν μπορεί να γίνει γιατί οι αμμοθίνες εκτείνονται σε μεγάλο τμήμα του νησιού και θα απαιτείτο τεράστια ποσότητα εντομοκτόνων, χωρίς να ανατρεπόταν το αναπόφευκτο. Η μόνη λύση για το δάσος είναι η φυσική αναγέννηση, η οποία θα καταστεί εφικτή μόνο με την συνέχιση των τακτών, εποχικών βροχοπτώσεων και παράλληλα το κλείσιμο των 1.500 στρεμμάτων αμμοθινών, ώστε να μην πατιούνται από τους επισκέπτες. Εκεί πρέπει να γίνουν επίσης εργασίες στερέωσης και καθορισμού διαδρομών για τους περιπατητές.
Τί μπορεί να σώσει την κατάσταση;
Τόσο ο Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Δασών Λασιθίου Εμμ. Συλλιγάρδος, όσο και ο κ. Φιλιππάκης δεν έκρυψαν την έντονη δυσφορία τους για το γεγονός ότι κανείς εκ των δύο δεν είχε προσκληθεί να συνοδεύσει τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κων. Χατζηδάκη, όταν πρόσφατα επισκέφθηκε τη Χρυσή.
«Ο υπουργός ενημερώθηκε στο νησί, εντελώς λάθος για τη Χρυσή από άτομα που δεν είχαν πατήσει ποτέ πριν στη Χρυσή και δεν γνωρίζουν τα προβλήματά της. Η Υπηρεσία μας απομονώθηκε ακριβώς για να μη ειπωθούν τα πράγματα όπως είναι. Και εκείνοι που το μεθόδευσαν έτσι είχαν λόγο. Η επίσκεψη θα είχε ουσιαστικό αποτέλεσμα, αν εκεί πάνω ο υπουργός δεσμευόταν για την έγκριση μιας χρηματοδότησης π.χ. 300- 400 χιλιάδων ώστε άμεσα να δημοπρατηθεί ένα έργο που θα προστατεύσει τις αμμοθίνες. Δυστυχώς, μείναμε στα λόγια και στις διαπιστώσεις», είπε ο κ. Φιλιππάκης, που θέτει επίσης το ερώτημα γιατί εξαιρέθηκε το φοινικόδασος Βάι από τον χάρτη με τα «τοπία απαράμιλλης ομορφιάς και σπουδαιότητας που συναντάς από τη μια άκρη στην άλλη της Κρήτης», που εξέδωσε η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Δασοπονίας; Ποιοί συμβουλεύουν και ποιοί αποφασίζουν για όλα αυτά; αναρωτιέται ο κ. Φιλιππάκης.
Αρνητικός ήταν και ως προς την προοπτική δημιουργίας φορέα διαχείρισης για τη Χρυσή, τονίζοντας ότι όλες οι προηγούμενες απόπειρες φορέων διαχείρισης απέτυχαν. Δεν χρειάζεται ούτε φορέας ούτε εμπλοκή «ΜΚΟ», εθελοντικών ομάδων κά. πάνω στο νησί, είπε, επισημαίνοντας χαρακτηριστικά ότι «η υπόθεση της Χρυσής, όπως και των δασών, δε μπορεί να ανατεθούν σε οργανώσεις τύπου… “τζουράσικ πάρκ”! Η προστασία του δασικού περιβάλλοντος είναι και πρέπει να παραμείνει αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους, των δασικών Υπηρεσιών, τόνισε.
Ένα έργο συνολικής προστασίας και αποκατάστασης των αμμοθινών, της τάξης των 500.000 €, μπορεί να αναστρέψει την αρνητική πορεία και να υποστηρίξει καίρια τη διαδικασία φυσικής αναγέννησης και αποκατάστασης του οικοσυστήματος στο νησί, πρόσθεσε ο κ. Φιλιππάκης. Μια μελέτη και ένα έργο, που θα υλοποιηθεί είτε με αυτεπιστασία από τη Διεύθυνση Δασών Λασιθίου, είτε με δημοπράτηση και ανάθεση σε εργολάβο, αλλά την επίβλεψη και πάλι της Δασικής Υπηρεσίας, για ακόμη πιο ταχεία εκτέλεση της επιβαλλόμενης παρέμβασης προστασίας και αποκατάστασης στο νησί, τόνισε.