Στη διάρκεια της πρόσφατης πεζοπορίας του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου Νικολάου, από το Καθαρό (το Δάμακα) μέχρι την Κριτσά, από το καλντεριμένιο μονοπάτι, είδαμε και θαυμάσαμε πολλά.
* Θα αναφερθώ σε μιαν ελιά που… «ξέφυγε» σε υψόμετρο 843 μ. Την πλησίασα από κοντά και διαπίστωσα ότι είχε και μικρές ελιές, λιδάκια (ελίδια). Πιθανότατα πρόκειται για σηκωματάρικη ελιά. Θεωρείται ότι αν ένας τόπος είναι βορινός και ψυχρός που πλήττεται από ανέμους, η ελιά δεν καλλιεργείται σε υψόμετρο πάνω από τα 300 μ. Όπου όμως ο τόπος είναι ζεστός και προφυλαγμένος από τους ψυχρούς ανέμους, η καλλιέργεια μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 1000 μ.! Η ελιά δε φοβάται το κρύο γενικά. Μάλιστα για να καρποφορήσει, θέλει να έχει περάσει μια περίοδο πολύ έντονου κρύου. Οι ιδιαιτερότητες του κάθε φυτού συνδυάζονται με το μικροκλίμα που επικρατεί στην περιοχή, όπου ζει.
Οι σηκωματάρικες ελιές σε μεγάλα υψόμετρα
Μια ακόμα μοναχική ελιά είχα συναντήσει ξανά το 2018, όταν είχα επισκεφτεί το Ιστορικό δάσος του Κρούστα, παρέα με την αείμνηστη αρχαιολόγο Sabine Beckman. Πάλι σε υψόμετρο 850 μ. Η Sabine μας είχε ενημερώσει ότι μέχρι πριν λίγα χρόνια υπήρχε μια άγραφη παράδοση που όριζε ότι ο κάθε χωρικός είχε το δικαίωμα να εμβολιάσει/κεντρίσει μια αγριελιά που βρισκόταν στα βουνά. Μετά το μπόλιασμα, το δέντρο κι όλο το έδαφος κάτω από την φυλλωσιά του θεωρούνταν περιουσία του, δηλαδή μπορούσε να μαζεύει τις ελιές και να καλλιεργεί τη γη κάτω από το δέντρο. Με αυτόν τον τρόπο, ακόμα και ακτήμονες μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια στοιχειώδη πηγή τροφής για τις οικογένειές τους. Μέχρι πριν από 60 χρόνια περίπου το 1/3 των θερμίδων που κατανάλωνε ένας Κρητικός προερχόταν από το λάδι, ποσοστό που δείχνει την σπουδαιότητα αυτής της δυνατότητας.
* Για τα ασκωματάρικα (σηκωματάρικα) δένδρα, ο Μανώλης Πιτυκάκης αναφέρει ότι είναι το καρποφόρο ιδιόκτητο δένδρο μέσα σε ξένο χωράφι. Στα παλιά χρόνια αντί άλλου δώρου σ’ ένα εγγονάκι όταν γεννιόταν ή σ’ ένα βαφτισιμιό, την ημέρα της βάφτισης, ο παππούς ή ο ανάδοχος χάριζαν ένα, εκλεκτό πάντα, καρποφόρο δένδρο. Η δωρεά τούτη, προφορική βέβαια, είχε και εξακολουθεί να έχει νομική ισχύ. Και σήμερα στα χωριά υπάρχουν πολλά ασκωματάρικα δένδρα ιδίως αιωνόβια (ελιές, χαρουπιές). Προφανώς από το σηκώνω, σηκωματαρά – σκωματαρά και ασκωματαρά…τρόπον τινά ένα κάποιο βάρος που σηκώνει το χωράφι.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ