Σε ένα περίπου μήνα, την ημέρα εορτασμού της 201ης επετείου της Μάχης της Κριτσάς (στην Κουτάραντο), σκοπεύει να πραγματοποιήσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κριτσάς ανεπίσημα «θυρανοίξια» του Λαογραφικού Μουσείου της Κριτσάς. Η δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου άργησε μερικές δεκαετίες, εντούτοις, έστω και καθυστερημένα, η Κριτσά, χάρις το δραστήριο και παραγωγικό Πολιτιστικό Σύλλογο και στους ανθρώπους που συσπειρώνονται γύρω απ’ αυτόν και δουλεύουν για το καλό του χωριού, γίνεται πραγματικότητα.
Ευτυχώς, κάποιοι εμπνευσμένοι Κριτσώτες, ευαισθητοποιημένοι από νωρίς, εραστές της ιστορίας και της παράδοσης του χωριού, φρόντισαν και διέσωσαν, σε εποχές που κάποιοι ανυποψίαστοι τα πετούσαν στις χωματερές, αντικείμενα που οι παλαιότερες γενιές δημιούργησαν για να ευκολύνουν και να ομορφύνουν την καθημερινή ζωή.
Ένας απ’ αυτούς τους ρομαντικούς, εραστές της παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κριτσάς, ο πρώην πρόεδρος του Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου, Αιμίλιος Μασσάρος έχει πάρει πάνω του το φιλόδοξο «πρότζεκτ» της δημιουργίας του μουσείου. Αυτό θα εγκιβωτίσει το λαϊκό πολιτισμό που παρήγαγε η Κριτσά και διασώθηκε από την καταστροφή, που επέφεραν η μετάβαση στον «μοντερνισμό», η τεχνολογική εξέλιξη και η κοινωνική επίδειξη της οικονομικής ευμάρειας, που έφερε ο τουρισμός.
Δύο αίθουσες
Στις δύο μεγάλες αίθουσες του παλιού Δημοτικού Σχολείου, στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο Κριτσάς. Σε μια επίκαιρη θέση δίπλα λειτουργεί σχολικό συγκρότημα και μόλις 200 μ. από το πάρκινγκ. Είναι ο ιδανικός προορισμός, στην αφετηρία μιας βόλτας στο χωριό, κατά την άφιξη ή η τελευταία απόλαυση, που θα εγγραφεί ανεξίτηλα στη μνήμη και στην καρδιά του επισκέπτη, κατά την αποχώρηση.
Ο Αιμίλιος Μασσάρος στρίβει το βαρύ χειροποίητο, σιδερένιο κλειδί της πόρτας. Η πρώτη εντύπωση είναι «πλούτος»! Και να σκεφτεί κανείς ότι ακόμη συμπληρώνεται… Η πρώτη αίθουσα αναπαριστά το παραδοσιακό κριτσώτικο σπίτι, όπως λειτουργούσε μέχρι τις πρώτες δυο- τρεις δεκαετίες του περασμένου αιώνα, πριν αρχίσει να εκσυγχρονίζεται… Το «μονόσπιτο» ήταν χαρακτηριστικός τύπος μιας μέσης οικίας μονόχωρου ή δίχωρου το πολύ σπιτιού, όπου διαβιούσε συνήθως μια πολύτεκνη οικογένεια.
Το κρεβάτι, η εντυπωσιακή παλιά παιδική ξύλινη κούνια, σκεύη κουζίνας, χάλκινα τσικάλια και ταψιά και πήλινα (πετρολεκανίδες, κιούπια, κανάτες), σταμνιά στον σταμνοστάτη, καλάθια, το κρεμαστό φανάρι για την προστασία των φαγητών από μύγες και ποντίκια, νταμιτζάνες για τη ρακή και το κρασί, πιθάρια για το λάδι, η πιατοθήκη με τα σκουτελικά, το τζάκι, ο φούρνος, ο αργαλειός, η ραφτομηχανή «singer», που είχε κάθε σπίτι και πλήθος άλλων μικρών και μεγάλων αντικειμένων που συμπλήρωναν το κριτσώτικο νοικοκυριό των δυο τελευταίων αιώνων, σε τέλεια αναπαράσταση. Οι φωτογραφίες αυθεντικές, παλιές, Κριτσωτών με παραδοσιακές στολές ντυμένοι, αλλά και άλλες μεγεθυμένες συμπληρώνουν το πλούσιο σκηνικό.
Υφαντική
Η Κριτσά είναι γνωστή για την υφαντική παράδοση και στο χώρο του νέου μουσείου, η τέχνη και ο πλούτος της υφαντικής τέχνης της Κριτσάς αποκαλύπτεται και καταπλήσσει. Ένας παλιός ξύλινος αργαλειός που δεν έλειπε από κανένα σπίτι του χωριού, πλήρως στημένος και έτοιμος για ύφανση, κυριαρχεί στο χώρο. Εσώρουχα από φίνο λινάρι, μπόλιες από αέρινο λαμπερό μετάξι, λινές και βαμβακερές πετσέτες φαντές ή κεντημένες στο χέρι με φυσιολατρικά ή γεωμετρικά μοτίβα, χιράμια, πατητές, βελέντζες, χαλιά- με σχέδια από νήματα βαμμένα με φυτικές βαφές, ανεξίτηλα, λαμπερά, πολύτιμα… Τα περισσότερα από τη συλλογή του Αιμίλιου και κάποια από προσφορές Κριτσωτών στον Πολιτιστικό Σύλλογο.
Αντρικές και γυναικείες – νυφιάτικες φορεσιές. Η κούδα -ο σπάνιος αυτός τύπος της γυναικείας φορεσιάς που απαντάται μόνο στην Κριτσά και διακρίνεται από το σύνθετο ζώσιμο πίσω, στη μέση. Η φορεσιά που ενέπνευσε μεγάλους μόδιστρους, όπως την Γκωτιέ… Ένα ραφτό και κεντημένο αντρικό γιλέκο, πιθανότατα κομμάτι από την ενδυμασία Κρητικού Χωροφύλακα (στο εσωτερικό της είναι σφραγισμένη με επιγραφή «Φυλακές Αγιάς»).
Επί 35 χρόνια συλλέγει με αγάπη, κομμάτι- κομμάτι όλα αυτά τα αντικείμενα ο Αιμίλιος Μασσάρος. Πολλά διέσωσε με καθημερινές εξορμήσεις στη χωματερή που είχε καθοριστεί να πηγαίνουν οι Κριτσώτες τα ογκώδη σκουπίδια, όπου κατέληγαν πεταμένα μετά από το άδειασμα παλιών σπιτιών από Κριτσώτες που τα ανακαίνισαν ή που πουλήθηκαν σε ξένους και τα μετέτρεψαν σε θερινές κατοικίες. Δεν είναι δε λίγα και εκείνα τα σπίτια που μετά από το θάνατο των γερόντων ενοίκων τους, ερήμωναν και παραβιάζονταν, λεηλατούνταν ή βανδαλίζονταν από επιτήδειους…
Τρία τμήματα
Η δεύτερη αίθουσα είναι χωρισμένη σε τμήματα. Η σχολική αίθουσα με τα παλιά ξύλινα θρανία, τον μαυροπίνακα, την έδρα του δασκάλου, αλλά και ένα εξαιρετικά πλούσιο εποπτικό υλικό, όργανα φυσικής, χημείας, βιολογίας, γεωλογίας, χάρτες και πορτρέτα αγωνιστών και ηρώων. Πολλά όργανα διασώθηκαν από παλιά αποθήκη του σχολείου. Εντυπωσιάζει η συλλογή από πετρώματα και βαλσαμωμένα ζώα που έστελνε ξενιτεμένος Κριτσώτης από την Αμερική.
Το ρακοκάζανο με ένα σπάνιο πήλινο πιθάρι, όπου ψύχονταν ο λουλάς κλπ, το εργαστήριο του σωμαρά που έφτιαχνε σαμάρια για τα υποζύγια, το τμήμα με τα γεωργικά εργαλεία, το τυροκομειό, το μαραγκούδικο. Ένα εντυπωσιακό σε πλήθος εργαλείων χαρκιδιό -το εργαστήρι του σιδερά- το τμήμα του τσαγκάρη, το κουρείο, το ραφτάδικο, το εργαστήρι του ξυλογλύπτη.
Αντιπροσωπευτικά δείγματα
Δυστυχώς, το πεπερασμένο του χώρου δεν επιτρέπει να εκτεθεί το σύνολο των αντικειμένων που υπάρχουν αποθηκευμένα, επισημαίνει ο κ. Μασσάρος. Εξάλλου σημασία έχει η αντιπροσωπευτικότητα της συλλογής και ο τρόπος έκθεσης και παρουσίασης στο χώρο, ώστε να γίνεται κατανοητή η ταυτότητα και η χρήση κάθε αντικειμένου καθώς και η συνεκτικότητα και αλληλοσυμπλήρωση της συλλογής, ως συνόλου.
Και αυτό το επιτυγχάνει το νέο λαογραφικό μουσείο, αν και δεν στήθηκε σε εφαρμογή κάποιας μουσειολογικής/μουσειογραφικής μελέτης, αλλά χάρις τη βαθιά γνώση και αγάπη για κάθε κομμάτι που εκτίθεται από τον συλλέκτη Αιμίλιο Μασσάρο.
Το κτήριο
Το παλιό δημοτικό σχολείο κτίσμα των πρώιμων χρόνων του 19ου αιώνα με τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, ευτυχώς είχε συντηρηθεί στο παρελθόν και έτσι σώζεται ως σήμερα. Είχε παραχωρηθεί στον Πολιτιστικό Σύλλογο Κριτσάς πριν από μια δωδεκαετία με σκοπό την αξιοποίησή του από το δραστήριο σωματείο, χωρίς όμως μέχρι και πέρυσι να μπορέσει να το αξιοποιήσει. Η παραχώρηση επικαιροποιήθηκε και με πρόσφατη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και τελικά βρήκε την ιδανική χρήση για ένα τέτοιο ιστορικό κτίσμα.
Με την ολοκλήρωση του Λαογραφικού Μουσείου συμπληρώνεται ένα μεγάλο κενό που υπήρχε στην Κριτσά. Ένα χώρο, όπου ο ξένος επισκέπτης, αλλά και κάθε νέος Κριτσώτης να έρχεται σε επαφή και να παίρνει μια γεύση από μια εξαιρετικά πλούσια παράδοση, τον τρόπο ζωής και τις τέχνες που άνθησαν στο κεφαλοχώρι και μετήλθαν προπάπποι και προγιαγιάδες, σε αλλοτινούς καιρούς, περασμένους ανεπιστρεπτί.
ΝΙΚΣΟ ΤΡΑΝΤΑΣ