Αυτός ο δρόμος του Αγίου Νικολάου μ’ αρέσει ξεχωριστά γιατί θυμίζει και έχει υπολείμματα από τον παλιό Άγιο Νικόλαο. Είναι η οδός Μάνου Κατράκη, δίπλα στον Ξεροπόταμο και αυτό που παρατήρησα ήταν ότι υπάρχει ακόμα ένα γεράνι για να αντλείται νερό από το διπλανό πηγάδι.
* Το γεράνι υπήρξε το πρώτο αντλητικό μηχάνημα. Χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά καθ’ όλο το πρώτο τέταρτο του αιώνα μας, για να αντλούν οι άνθρωποι το νερό από τα πηγάδια. Το γεράνι ήταν ένα οριζόντιο ξύλο, που στηριζόταν στη διχάλα ενός κάθετου ξύλου, δίπλα στο στόμιο του πηγαδιού. Η διχάλα το χώριζε στα δυο, σε μακρύ βραχίονα και κοντό. Στον κοντό βραχίονα ήταν δεμένη μια πέτρα και στον μακρύ, ο κουβάς. Έτσι δημιουργούνταν ένας μοχλός και αυτός που ήθελε να αντλήσει νερό, καταβάλλοντας πολύ λίγη μυϊκή δύναμη, κατέβαζε τον κουβά και τον γέμιζε. Μετά δεν χρειαζόταν παρά μια απλή ώθηση και με το βάρος της πέτρας ο κουβάς ανέβαινε πάνω. Γεράνια σώζονται ακόμα στον κάμπο της Κριτσάς.
* Το γεράνι της οδού Κατράκη βρίσκεται κοντά στο πηγάδι που σταμάτησε ο Γάλλος διοικητής της Ανατολικής Κρήτης Emil Destelle, στις 30 Ιουνίου του 1897, στην κρίσιμη περίοδο πριν την ανακήρυξη της Κρητικής Πολιτείας. Στο «Ημερολόγιό» του έγραψε: «Στον Άγιο Νικόλαο πλήθος γυναικών κατευθύνεται στο πηγάδι με το μύλο. Σταματάμε λίγο για να τις δούμε. Μερικές είναι νέες και όμορφες και όλες δείχνουν αρκετά ήπιες. Υπάρχει κάποια διαφορά από τις τουρκικές περιοχές».
Ένας σακιές δίπλα από το φαράγγι της Κριτσάς
Μιας και αναφερθήκαμε στο γεράνι, ας μιλήσουμε και για την αντλητική «μηχανή» σακιές, που ακολούθησε το αρχαίο γεράνι:
Ο σακιές (από την τουρκική saka/sakia, που σημαίνει υδροφόρος) είναι μια αντλητική μηχανή, μεταγενέστερη από το «γεράνι», με ένα σύστημα γραναζιών και μικρών κουβάδων και για να λειτουργήσει χρειαζόταν ένα δυνατό ζώο με μεγάλη δύναμη. Ο Γεώργιος Μανιαδάκης («Το νερό ενός χωριού του κάμπου») αναφέρει ότι η ελκτική ενέργεια του ζώου, μέσω των γραναζιών, κινούσε τον κύλινδρο περιστροφής, ο οποίος γύριζε μια σειρά από μικρά κουβαδάκια. Τα κουβαδάκια, από τη μια μεριά κατέβαιναν αδειανά και, αφού βουτούσαν μέσα στο νερό του πηγαδιού (στο μαγγανοπήγαδο), ανέβαιναν γεμάτα. Όταν έρχονταν στο πάνω μέρος του κυλίνδρου περιστροφής, άδειαζαν και συνέχιζαν το ταξίδι τους μέσα στο πηγάδι.
Ένας σακιές βρίσκεται στο δρόμο για το φαράγγι της Κριτσάς και την αρχαία Λατώ. Από το σημείο αυτό διέρχονται πολλοί επισκέπτες μας. Ο σακιές βρίσκεται εντός ιδιωτικής περιουσίας, αλλά, με την άδεια του ιδιώτη, ίσως θα μπορούσε να τοποθετηθεί μια επιγραφή που θα εξηγεί έναν από τους τρόπους, «πώς έβγαζαν οι παλιοί άνθρωποι το νερό από τα πηγάδια τους». Λεπτομέρειες ίσως, αλλά, σ’ αυτές στηρίζεται και ξεχωρίζει ο τουρισμός κάθε τόπου.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΩΝΤΖΑΣ