Το κώλυμα με τις άδειες για το μαχητικό KAAN δεν ήταν μια απλή τεχνική παρατήρηση. Η φράση του Χακάν Φιντάν στην Ουάσιγκτον άνοιξε μια χαραμάδα σε ένα αφήγημα που η τουρκική κυβέρνηση καλλιεργούσε επίμονα, ότι δηλαδή η Τουρκία βαδίζει ασταμάτητη προς την αμυντική της αυτάρκεια. Οταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών μίλησε δημόσια για κινητήρες που δεν μπορούν να εισαχθούν λόγω της αμερικανικής άρνησης, το προσεχτικά χτισμένο οικοδόμημα ράγισε. Γιατί πίσω από το ζήτημα των εξαγωγικών αδειών ξεπρόβαλε όλο το εσωτερικό παιχνίδι ισχύος που χαρακτηρίζει την τρέχουσα περίοδο, καθώς οι εσωτερικές συγκρούσεις για τη διαδοχή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όταν αυτή έρθει, κυριαρχούν πια στην Αγκυρα.
Προς το παρόν, οι διαμάχες αφορούν το ποιος ελέγχει το αφήγημα της «εθνικής τεχνολογίας», ποιος κερδίζει το πολιτικό μέρισμα από κάθε τεχνολογικό βήμα, ποιος πληρώνει το κόστος όταν η πραγματικότητα χαλάει το σενάριο. Η ταχεία αντίδραση, που ακολούθησε μετά το «ατόπημα» Φιντάν, ήταν αποκαλυπτική. Η Προεδρία Αμυντικής Βιομηχανίας έσπευσε να δώσει διευκρινίσεις, τα φιλοκυβερνητικά μέσα έστησαν ένα κάδρο καθησυχασμού, παρουσιάζοντας το θέμα ως πίεση προς τις ΗΠΑ και όχι ως αδυναμία. Ομως, το επεισόδιο έδειξε ότι η φωνή της εξουσίας δεν είναι ενιαία. Το υπουργείο Εξωτερικών μιλά με τον δικό του τόνο, οι τεχνοκράτες διορθώνουν, οι επικοινωνιολόγοι μαζεύουν και οι σχολιαστές γεφυρώνουν. Είναι το στίγμα μιας εξουσίας που έχει περάσει από την απόλυτη μονοφωνία σε μια πολυφωνία υπό έλεγχο, όπου κάθε μπλοκ διεκδικεί χώρο και αφήγημα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ξεχωρίζουν οι διαφορετικοί πόλοι:
- Το προεδρικό-οικογενειακό δίκτυο με τον Μπιλάλ Ερντογάν ως σημείο αναφοράς, που διαχειρίζεται το κοινωνικό κεφάλαιο μέσα από τα ιδρύματα, τις νεανικές οργανώσεις και τη θρησκευτική νομιμοποίηση. Ο Μπιλάλ έχει χτίσει εδώ και χρόνια μια διακριτή πολιτική βάση, κυρίως στους ισλαμικούς κύκλους και στις νέες γενιές, προβάλλοντας το μοντέλο της «συνέχειας του πατέρα» και διατηρώντας ισχυρές σχέσεις με τα δίκτυα που διαχειρίζονται εκπαιδευτικά και θρησκευτικά προγράμματα.
- Το τεχνο-επιχειρηματικό ρεύμα γύρω από τον Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, που χτίζει ένα ολόκληρο φαντασιακό γύρω από τα drones, το Teknofest και την εικόνα μιας Τουρκίας που ανεβαίνει χάρη στη μηχανική της νεολαίας της. Ο Μπαϊρακτάρ δεν είναι απλώς ένας μηχανικός ή επιχειρηματίας. Είναι ο γαμπρός της οικογένειας, το πρόσωπο που μετατρέπει την τεχνολογία σε εθνική υπερηφάνεια και πολιτική δύναμη. Η εικόνα του νέου, που με επιμονή και εφευρετικότητα σπάει τα εμπόδια και κατασκευάζει drones που εξάγονται σε δεκάδες χώρες, έχει δημιουργήσει ένα λαϊκό κεφάλαιο που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Στα μάτια μιας μεγάλης μερίδας της κοινωνίας, ο Μπαϊρακτάρ εκπροσωπεί την Τουρκία που δεν περιμένει άδειες από κανέναν, την Τουρκία που πετάει. Και αυτό, σε μια περίοδο που η αμυντική βιομηχανία έχει μετατραπεί σε εθνικό αφήγημα, τον καθιστά πολιτικό παράγοντα de facto.
- Το τεχνοκρατικό μπλοκ, με την Προεδρία Αμυντικής Βιομηχανίας, τις αμυντικές εταιρείες και τον στρατιωτικό κορμό, που απαιτεί νηφαλιότητα, σαφή χρονοδιαγράμματα, έλεγχο κινδύνων και προστασία των προγραμμάτων από την υπερβολική πολιτικοποίηση. Είναι αυτοί που γνωρίζουν από πρώτο χέρι ότι χωρίς αμερικανικές άδειες ούτε ο F110 (κινητήρας) μπορεί να ενσωματωθεί απρόσκοπτα στο νέο τουρκικό μαχητικό ούτε το TF-35000 (το πρόγραμμα του νέου μαχητικού) θα ωριμάσει εγκαίρως. Είναι αυτοί που φροντίζουν να κρατούν χαμηλά τον πήχυ των προσδοκιών ώστε το πρόγραμμα να μη μετατραπεί σε πολιτικό μπούμερανγκ.
Οι δελφίνοι
Σε αυτή την τριγωνική ισορροπία, ο Χ. Φιντάν μπαίνει όλο και περισσότερο και αυτός στο κάδρο της ενδεχόμενης διαδοχής. Η δήλωσή του, αν και τεχνικά ατυχής, ακούστηκε ως υπενθύμιση ότι ο ίδιος μπορεί να λειτουργήσει και ως κέντρο βάρους στο μελλοντικό παιχνίδι ισχύος. Από τη ΜΙΤ στο υπουργείο Εξωτερικών, ο Φιντάν προβάλλεται ως ψύχραιμος, τεχνοκρατικός και αξιόπιστος διαχειριστής. Στη σημερινή «διαδοχολογία» που κυριαρχεί στην Αγκυρα, όπου το ερώτημα «ποιος θα συνεχίσει;» πλανάται όλο και πιο βαριά, ο Φιντάν βρίσκεται ήδη μέσα στη συζήτηση. Οχι τυχαία το όνομά του μνημονεύεται πλέον συχνά δίπλα σε αυτά του Μπιλάλ και του Σελτσούκ, ως μέρος ενός άτυπου τριγώνου που περιγράφει τα πιθανά σενάρια διαδοχής. Η πολιτική σημασία όλων αυτών είναι προφανής. Το KAAN μετατράπηκε σε πεδίο όπου οι τεχνικές εξαρτήσεις και τα πολιτικά ρήγματα συναντώνται. Η «ομολογία» του Φιντάν έδειξε τα όρια της αυτάρκειας, αλλά κυρίως το πώς η εξουσία καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε αντίρροπες δυνάμεις. Ο Μπ. Ερντογάν διεκδικεί το μέλλον μέσα από το κοινωνικό κεφάλαιο και τις θρησκευτικές αναφορές.
Ο Σ. Μπαϊρακτάρ χτίζει την εικόνα της νέας Τουρκίας μέσα από την τεχνολογία και τα success stories των drones. Ο Χ. Φιντάν εμφανίζεται με προφίλ πιθανού κληρονόμου, ως πρόσωπο που μπορεί να γεφυρώσει την τεχνοκρατική σοβαρότητα με την πολιτική συνέχεια. Και στο βάθος η τεχνοκρατία των αμυντικών εταιρειών και του στρατού παλεύει να σώσει την ουσία από το επικοινωνιακό περιτύλιγμα.
Η Τουρκία έχει πράγματι προχωρήσει σημαντικά σε πολλούς τομείς της αμυντικής βιομηχανίας. Η ASELSAN σπάει ρεκόρ στο χρηματιστήριο, η ROKETSAN παρουσιάζει νέα συστήματα, η Baykar ανοίγει γραμμές παραγωγής στην Ουκρανία και η TUSAS δοκιμάζει πρωτότυπα. Ομως, στον κρίσιμο τομέα της πρόωσης και των αδειών εξαγωγής παραμένει εξαρτημένη από τις ΗΠΑ. Και αυτή η εξάρτηση δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα. Είναι πολιτική πραγματικότητα που δεν ακυρώνει την πρόοδο, αλλά ακυρώνει τον μύθο της πλήρους ανεξαρτησίας. Το KAAN, λοιπόν, είναι κάτι παραπάνω από ένα αεροπλάνο. Είναι καθρέφτης της περιόδου Ερντογάν αλλά και της περιόδου ύστερα από αυτόν. Μιας εξουσίας που επιμένει να δείχνει ισχυρή, ενώ στο εσωτερικό παλεύει με φατρίες, διαδοχολογίες και αντιφατικές ανάγκες.
Η μάχη για το ποιος θα ελέγξει το αφήγημα της «εθνικής τεχνολογίας» είναι στην πραγματικότητα μάχη για το ποιος θα ελέγξει την κληρονομιά του Ερντογάν. Η τεχνολογία γίνεται εργαλείο πολιτικής νομιμοποίησης και το αν η χώρα θα αποκτήσει πραγματική αεροπορική αυτάρκεια περνά σε δεύτερο πλάνο. Στο τέλος, το ζήτημα δεν είναι μόνο αν το KAAN θα πετάξει με αμερικανικό ή με τουρκικό κινητήρα. Είναι αν η ίδια η εξουσία μπορεί να συγχρονίσει τους εσωτερικούς της ρυθμούς και να αποτρέψει το ενδεχόμενο το αεροσκάφος να γίνει όχημα φατριακής διαμάχης. Γιατί στην ύστερη εποχή του Ερντογάν, η τεχνική εξάρτηση από το εξωτερικό συναντά την πολιτική εξάρτηση από το εσωτερικό. Και εκεί ακριβώς βρίσκονται οι πιο επικίνδυνες ρωγμές. Το KAAN έγινε το σημείο όπου τα τεχνικά όρια και οι πολιτικές φιλοδοξίες τέμνονται, προαναγγέλλοντας ότι το μέλλον της Τουρκίας θα κριθεί όχι μόνο στον ουρανό, αλλά και στα άδυτα της ίδιας της εξουσίας.
