Ανάλογα με τη χρήση των ορειβατικών- πεζοπορικών μονοπατιών, τις περιοχές προσέγγισης, το μήκος, το βαθμό δυσκολίας και το είδος τους, αυτά διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες. Αποτελούν ωστόσο σημείο αναφοράς για τον τουρισμό. Όχι μόνο για τους χρήστες τους, αλλά για την εικόνα του τουρισμού συνολικά. Η σήμανση των μονοπατιών πρέπει να εξυπηρετεί τον προσανατολισμό του περιπατητή (πινακίδες κατεύθυνσης και θέσης) δημιουργώντας έτσι ένα αίσθημα ασφάλειας στον επισκέπτη, επιτρέποντάς του να προγραμματίζει την πορεία του. Γι’ αυτό και ο αντιπεριφερειάρχης Λασιθίου Γ. Ανδρουλάκης χαρακτηρίζει ως μεγάλης σημασίας το έργο των μονοπατιών, διότι ουσιαστικά αποτελούν την πλήρη χαρτογράφηση του Λασιθίου και την δυνατότητα των επισκεπτών και των ντόπιων να κινηθούν σε κάθε περιοχή.
Η σήμανση των ορειβατικών- πεζοπορικών μονοπατιών είναι πολύ σημαντική. Πρέπει να είναι επαρκής, κατατοπιστική, αμφίδρομη και το ίδιο πυκνή. Επίσης πρέπει να παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στον επισκέπτη που έχουν σχέση με το ορειβατικό μονοπάτι, τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα.
Πληροφόρηση και εκπαίδευση για την παροχή ενημέρωσης και ενδιαφέροντος του περιπατητή. Πληροφορίες για βασικούς κανόνες συμπεριφοράς. Προειδοποίηση για πιθανούς κινδύνους (γκρεμοί, διασταυρώσεις ποταμών κτλ). Όπου είναι εφικτό, συνίσταται η χρήση πινακίδων με εικόνες και σήματα, προκειμένου να αποφεύγεται η κατασκευή μεγάλων πινακίδων που θα αναγράφουν την πληροφορία με πολλούς χαρακτήρες. Οι πινακίδες τοποθετούνται σε εμφανή σημεία, σε τέτοιο ύψος ώστε να διακρίνονται από απόσταση. Η απόσταση που πρέπει να τοποθετούνται οι πινακίδες εξαρτάται από το ανάγλυφο και τη βλάστηση.
Μονοπάτια μεγάλων διαδρομών
Αυτά είναι διαδρομές μεγάλου μήκους που διασχίζουν ορεινές και όχι μόνον περιοχές. Εν μέρει συμπίπτουν με επαρχιακούς, αγροτικούς και δασικούς δρόμους ή με παλιά μονοπάτια. Περνούν από βουνά, δάση, ποτάμια, φαράγγια, πηγές, λίμνες, σπήλαια, παραδοσιακούς οικισμούς, γεωλογικούς σχηματισμούς, αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, αλλά και από καταλύματα και συγκοινωνιακούς κόμβους και έχουν κατά τμήματα διαφορετικό βαθμό δυσκολίας. Αποτελούν άξονες επικοινωνίας και χρησιμοποιούνται για πολυήμερες εκδρομές 4 έως 40 ημερών. Σε αυτά περιλαμβάνονται τόσο τα ευρωπαϊκά όσο και τα εθνικά μονοπάτια.
Τα ευρωπαϊκά και η Κρήτη
Τα ευρωπαϊκά μονοπάτια είναι 11 στον αριθμό με κωδική ονομασία Ε1- Ε11. Από αυτά φτάνουν στην Ελλάδα: Το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 αρχίζει από τα Πυρηναία διασχίζει την Ευρώπη, Βαλκανικές Χώρες και μπαίνει στην Ελλάδα από τη Φλώρινα (φυλάκιο Νίκης). Κατευθύνεται νότια και αφού περάσει από τα σπουδαιότερα ορεινά συγκροτήματα της Κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, καταλήγει στο Γύθειο. Συνεχίζει επίσης στην Κρήτη και τη διασχίζει με την ίδια λογική από τα δυτικά προς τα ανατολικά (συνολικό μήκος εντός Ελλάδας 900 km). Το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε6 διασχίζει τη βόρεια Ελλάδα από τα δυτικά προς τα ανατολικά της χώρας ακολουθώντας περίπου την Εγνατία Οδό (συνολικό μήκος εντός Ελλάδας 600k. Τα εθνικά μονοπάτια διαγράφουν διαδρομές αποκλειστικά εντός της χώρα, οι οποίες συνδέονται τις περισσότερες φορές με τα ευρωπαϊκά μονοπάτια Ε4 και Ε6. Μέχρι σήμερα υπάρχουν 8 διαδρομές εθνικών μονοπατιών στον αριθμό.
Μονοπάτια μικρών διαδρομών
Αυτά καλύπτουν διάφορες ανάγκες των ορεινών πληθυσμών αλλά και επισκεπτών της φύσης. Περνούν από περιοχές διακεκριμένου ορεινού όγκου ακολουθώντας συνήθως την πορεία «πρόποδες προς κορυφή», περνούν από ορεινά χωριά, ορειβατικά καταφύγια, αναρριχητικά πεδία, φαράγγια και άλλες απομονωμένες διαδρομές. Επίσης περνούν από φυσικά ή πολιτιστικά αξιοθέατα και χρησιμοποιούνται για ημερήσιες εκδρομές με μια ή δυο διανυκτερεύσεις σε τουριστικά καταλύματα ή ορειβατικά καταφύγια.
Επίσης υπάρχει κατηγοριοποίηση των μονοπατιών μικρών διαδρομών ανάλογα με το σκοπό χρήσης τους: Τα ορειβατικά- πεζοπορικά μονοπάτια ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετούν και το χώρο που αναπτύσσονται διακρίνονται σε Μονοπάτια αναψυχής: Αυτά απευθύνονται σε πεζοπόρους που επιθυμούν κυρίως να εξερευνήσουν μία περιοχή και να απολαύσουν τη φύση.
Αναδεικνύουν τα τοπικά στοιχεία
Εκπαιδευτικά -θεματικά μονοπάτια που απευθύνονται σε επισκέπτες που επιθυμούν να γνωρίσουν και να ενημερωθούν για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον μιας περιοχής. Μπορεί να ενσωματώνουν στη διαδρομή τους ιδιαίτερα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία όπως τοπία, ρέματα, αρχαιολογικούς χώρους, παλιά πέτρινα γεφύρια, μοναστήρια, εκκλησίες κ.λπ. Μπορεί επίσης να είναι μονοπάτια που συνδέονται με ιδιαίτερες παραδοσιακές παραγωγικές διαδικασίες (π.χ. μονοπάτια κρασιού, μονοπάτια καπνού, τα μονοπάτια της ελιάς κλπ). Σε κάποιες περιπτώσεις ο προορισμός είναι ένα πολιτιστικό δρώμενο (π.χ. πανηγύρι, φεστιβάλ κλπ) και σε κάποιες άλλες πολιτιστικό χαρακτηριστικό αποτελεί το ίδιο το μονοπάτι (ιστορικό μονοπάτι, καλντερίμι κλπ). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και τα εκπαιδευτικά μονοπάτια που προορίζονται για τη μελέτη της φύσης (φυτά, δέντρα, κύκλος νερού, ερπετά, έντομα, πουλιά, αλληλεξάρτηση ειδών, διατροφική αλυσίδα, γεωλογικοί σχηματισμοί, γεωμορφολογία, κλπ).
Ειδικές κατηγορίες μονοπατιών
Ακόμα υπάρχουν τα Αθλητικά μονοπάτια. Είναι μονοπάτια που έχουν τα χαρακτηριστικά των μονοπατιών αναψυχής με τη διαφορά ότι έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (βαθμός δυσκολίας, επίστρωση οδοστρώματος κλπ.), που τα κάνουν κατάλληλα και ελκυστικά για τρέξιμο, ποδηλασία κ.α. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να μην υπάρχουν στη διαδρομή αυτών σκαλοπάτια ή βαθμίδες. Απευθύνονται ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας τους σε δρομείς, ποδηλάτες ή επισκέπτες που επιθυμούν να εξερευνήσουν μια περιοχή. Η χρήση τους απαγορεύεται από μηχανοκίνητα μέσα.
Επίσης τα Μονοπάτια διαβίωσης που αφορούν σε μονοπάτια που έχουν δημιουργηθεί για τις καθημερινές ασχολίες των κατοίκων της υπαίθρου. Ο προορισμός τους είναι καλλιεργούμενα κτήματα, νερόμυλοι, βοσκότοποι, στάνες, δάση για υλοτομία, κλπ. Καθώς και τα μονοπάτια προσβάσιμα σε ΑμεΑ. Τα μονοπάτια που είναι προσβάσιμα σε ΑμεΑ μπορεί να ανήκουν σε μια από τις παραπάνω κατηγορίες μπορεί όμως να είναι και ειδικά μονοπάτια κατασκευασμένα για την εξυπηρέτηση αυτής της ιδιαίτερης κατηγορίας χρηστών ή/και για θεραπευτικούς σκοπούς. Στα μονοπάτια ή τμήματα μονοπατιών που χρησιμοποιούνται είτε αποκλειστικά ή και από εμποδιζόμενα άτομα, πρέπει να ισχύουν ειδικές προδιαγραφές κατασκευής.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ