Ξεκινά η β’ ετήσια ανασκαφική περίοδος της συστηματικής ανασκαφής που διενεργεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Νομού Λασιθίου στη νήσο Χρυσή, υπό τη διεύθυνση της προϊσταμένης της Εφορείας Χρύσας Σοφιανού. Η α’ ανασκαφική περίοδος για φέτος πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο και διήρκεσε ένα μήνα. Να διευκρινίσουμε ότι η συστηματική ανασκαφή στη Χρυσή διενεργείται στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου και της Περιφέρειας Κρήτης που τη χρηματοδοτεί, ξεκινώντας το 2018, με ισχύ μέχρι και το 2022.
Ως συστηματική, στην ανασκαφή αυτή η Εφορεία μπορεί να ανασκάπτει επί 8 εβδομάδες κάθε χρόνο. Όπως εξήγησε μιλώντας στην ΑΝΑΤΟΛΗ και το δημοσιογράφο Νίκο Τραντά η κ. Σοφιανού, επειδή στο νησί επικρατούν ειδικές συνθήκες με πάρα πολλή ζέστη, επιλέγουν να μοιράσουν την ανασκαφική περίοδο και σκάβουν Μάιο και Σεπτέμβριο.
Θησαυρός
Η φετινή ανασκαφή συνεχίζεται σε ένα μεγάλο κτίριο, όπου πέρυσι είχε εντοπιστεί «θησαυρός» με χάλκινα αντικείμενα. Το κτίριο ήταν διώροφο με κλιμακοστάσιο, μάλλον ξύλινο, που οδηγούσε σε όροφο. «Πιθανότατα βρισκόμαστε στο σημείο όπου βρισκόταν το διοικητικό κέντρο του οικισμού. Πρόκειται για εγκαταστάσεις κατοικίας και ανευρίσκονται πολύτιμα αντικείμενα. Αυτό συνηγορεί με την άποψη ότι ο οικισμός αυτός δεν αποτελούσε απλή βιοτεχνική εγκατάσταση, εποχικής χρήσης, για την επεξεργασία πορφύρας. Το γεγονός δε ότι βρέθηκαν στρώματα ικανού πάχους από κελύφη του οστράκου από το οποίο έπαιρναν την πορφύρα, επιβεβαιώνει επίσης ότι η πολύτιμη κόκκινη βαφή ήταν σε χρήση και ζήτηση από τους Μινωίτες ακόμη!»
Σε μια γωνιά ενός δωματίου του κτιρίου, μέσα σε κρύπτη που είχε σκαφτεί στο έδαφος, οι κάτοικοι είχαν κρύψει χάλκινα τάλαντα (νόμισμα σε σχήμα δέρματος βοός με σταθερή μορφή και βάρος, 45 κιλών), ένα μεγάλο χάλκινο αγγείο με ανάγλυφη φυτική διακόσμηση, μεγάλο πριόνι διπλωμένο στη μέση, τεμάχια από τάλαντα. Τα χάλκινα τάλαντα προέρχονται από την Κύπρο. Το σπουδαιότερο, όμως εύρημα, όπως είπε η κ. Σοφιανού, ήταν ένα τάλαντο κασσίτερο – μέταλλο πολύ σπάνιο και πολύτιμο για την εποχή (ένα παρόμοιο έχει βρεθεί μόνο στο Μόχλο), με προέλευση από την Ασία, πιθανόν το Αφγανιστάν!
Για να βρεθεί στη Χρυσή τέτοιο μέταλλο, σημαίνει ότι ο οικισμός αυτός είχε μεγάλη σημασία. Κατ’ αρχήν ήλεγχε την ναυτική, εμπορική οδό ανάμεσα στο νησί και την απέναντι ακτή της Κρήτης. Παράλληλα θα αποτελούσε και ένα σημαίνονται εμπορικό σταθμό της μινωικής εποχής αλλά και αργότερα. Το παλαιότερο στρώμα που έχει εντοπιστεί χρονολογείται στο 2.000 π.Χ. και αυτή τη στιγμή η σκαπάνη έχει φτάσει στο 1.750 π.Χ. αλλά σίγουρα θα υπάρχουν στρώματα 3-4 φάσεων. Και η ανίχνευση και επαλήθευση των χρονολογικών φάσεων ανάπτυξης του συγκεκριμένου οικισμού βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο της έρευνας.
Η ανασκαφή συνεχίζεται σε έκταση και όπως είπε η κ. Σοφιανού ακόμη δεν έχουν οριστικοποιηθεί ποια ήταν η συνολική εδαφική επιφάνεια που κάλυπτε ο οικισμός αυτός. Η έκτασή του δεν μπορεί να υπολογιστεί ακόμη. Το γεγονός ότι έχουν βρεθεί αρκετά μεγάλα πήλινα αγγεία, ενισχύει ακόμη την άποψη ότι στον οικισμό υπήρχε μόνιμη και όχι εποχική κατοίκηση. Σίγουρα η αρχική επεξεργασία της πορφύρας που αλιευόταν από τη θαλάσσια αυτή περιοχή, γινόταν πάνω στη Χρυσή, η δε τελική επεξεργασία της κάπου αλλού…
«Είμαστε ακόμη στην αρχή της ανασκαφικής έρευνας και μελέτης των ευρημάτων, γι’ αυτό είναι και νωρίς να εξαχθούν βέβαια συμπεράσματα. Αργότερα, με την εξέλιξη της ανασκαφής, μπορεί να ανατραπούν ορισμένες υποθέσεις ή να προστεθούν άλλες πληροφορίες και για άλλες ασχολίες των κατοίκων. Εξ άλλου δίπλα στον οικισμό υπάρχει και μια μεγάλη αλυκή, για παραγωγή αλατιού, πιθανόν από την μινωική εποχή.
Σε άλλα σημεία του νησιού έχουν βρεθεί ρωμαϊκοί τάφοι, ρωμαϊκές δεξαμενές νερού – που δείχνει διαχρονική μέριμνα για εξασφάλιση και αποθήκευση πόσιμου νερού από τη βροχή. Ρωμαϊκός οικισμός δεν έχει εντοπιστεί ακόμη… Στον περίβολο του ναϊσκου του Αγίου Νικολάου ανασκάφτηκε τον περασμένο Μάιο μια αρκετά μεγάλη θολωτή δεξαμενή νερού, καλυμμένη εσωτερικά με κονίαμα που δείχνει επιμελημένη κατασκευή.
Η κ. Σοφιανού τόνισε ότι ολόκληρη η Χρυσή είναι χαρακτηρισμένη ως αρχαιολογικός χώρος, με ενέργειες του αείμνηστου εφόρου Αρχαιοτήτων Ανατολικής Κρήτης Κωστή Δαβάρα. Σε αυτό το καθεστώς βασίστηκε εξ άλλου και η απόφαση της Κτηματικής Υπηρεσίας, μετά από αρνητική εισήγηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων, να εκμισθώσει παραλίες για την εκμετάλλευσή τους από ιδιώτες με καντίνες, ομπρέλες, ξαπλώστρες κλπ.
Ανεξέλεγκτη η κατάσταση στο νησί
Στην ανεξέλεγκτη κατάσταση που επικρατεί στη Χρυσή αναφέρθηκε και η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων, τονίζοντας ότι θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά μέτρα ελέγχου και φύλαξης στο νησί, ώστε να παταχθούν τα φαινόμενα ανομίας που εκδηλώνονται με διάφορες μορφές εκεί.
Η ανασκαφή, όπως είπε, βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού, όπου ευτυχώς, δεν υπάρχουν παραλίες πρόσφορες για εκμετάλλευση και έτσι υπάρχει και αρκετά πιο περιορισμένη επισκεψιμότητα από τον κόσμο που μεταφέρονται καθ’ όλη τη θερινή περίοδο εκεί.
Υπεράντληση νερού
Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στο πρόβλημα της υπεράντλησης νερού που κάποιοι κάνουν από αρχαία πηγάδια και δεξαμενές, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει ο εναπομείνας υδροφόρος ορίζοντας με πλήρη εισβολή της θάλασσας. Αυτό θα έχει τραγικές, πιθανότατα μη αναστρέψιμες συνέπειες για τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού.
Μάλιστα αναφέρθηκε σε ένα συμβάν, όταν τον περασμένο Μάιο ανέσκαπταν τη δεξαμενή στο εκκλησάκι, πλησίασε την ομάδα ένα λαγουδάκι εξαντλημένο ή άρρωστο που αν και του έδωσαν νερό και προσπάθησαν να το φροντίσουν, πέθανε μετά από λίγο…
Ο κυνηγετικός σύλλογος Ιεράπετρας προσπαθεί να φροντίσει τα άγρια ζώα και πτηνά του νησιού, αλλά αν εκλείψει και αυτό το υποβαθμισμένης ποιότητας νερό των πηγαδιών, θα επιδεινωθεί και θα δυσκολέψει και αυτό το έργο, είπε η αρχαιολόγος, η οποία φωτογράφησε και αδέσποτα κατσίκια πάνω στο νησί.
Πάντως, την τελευταία φορά που της ζητήθηκε η συμμετοχή εκπροσώπου της Εφορείας Αρχαιοτήτων για σύσταση μικτού κλιμακίου ελέγχου στο νησί, αρνήθηκε τη συμμετοχή της, γιατί, όπως τόνισε, με πλήθος εγγράφων της στο παρελθόν έχει ζητήσει λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων που έχει εντοπίσει, αλλά δεν είδε την ανταπόκριση που προσδοκούσε από τις αρμόδιες Υπηρεσίες στις οποίες, κατά καιρούς, τα απηύθυνε…
ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ
