Του Παναγιώτη Ήφαιστου,
Ομ. Καθηγητή Διεθνών σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Η εκλογή νέου προέδρου στις ΗΠΑ με ριζοσπαστικά διαφορετικές επιλογές από τους προκατόχους του, εκκόλαψε καταιγιστικές ανακατατάξεις οι οποίες για πολλούς είναι πέραν κάθε φαντασίας. Όμως, για μερικούς άλλους η διαμόρφωση ενός άλλου στρατηγικού περιβάλλοντος ήταν αναμενόμενη. Στο σύντομο κείμενο που ακολουθεί θα γίνει προσπάθεια να αναφερθούν τουλάχιστον τα κύρια και σημαντικά, πρωτίστως τα κριτήρια και οι παράγοντες που ανεξαρτήτως προσώπων προσδιορίζουν τους προσανατολισμούς και τις εξισορροπητικές στρατηγικές εντός ενός κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος.
Πρώτον, οι αναλυτές της στρατηγικής τα κείμενα των οποίων οικοδομούνται πάνω στα αξιώματα του Θουκυδίδειου Παραδείγματος που ισχύουν για κάθε κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα (Waltz, Kennan, Mearsheimer ε.α.) τόνιζαν ότι ο πολυπολικός κόσμος πολλών μεγάλων δυνάμεων κατόχων πυρηνικών όπλων καθώς εκκολαπτόταν -ήδη από την δεκαετία του 1980- απαιτούσε νέες στρατηγικές λογικές και νέες στρατηγικές προσεγγίσεις.
Δεύτερον, τονιζόταν: α) Οι ΗΠΑ ήταν μετά το 1990 η συντριπτικά ισχυρότερη ηγεμονική δύναμη αλλά αυτό δεν θα κρατούσε πολύ, ιδίως λόγω έγερσης της κινεζικής ισχύος στην οικονομία, την τεχνολογία και τα πολεμικά μέσα. β) Κατά συνέπεια, υποστηριζόταν από τους αναλυτές της στρατηγικής, ήταν προς το συμφέρον της Αμερικής αλλά και όλων των κρατών αφενός να μην υπερ-επεκταθεί όπως τελικά έγινε με τους «επεμβατικούς» «ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς» στις περιφέρειες καθότι η ιστορική εμπειρία διδάσκει τελική συρρίκνωση ή και πτώση (Αθήνα, Ναπολέων, Χίτλερ, Ιάπωνες στην Κίνα) και αφετέρου, όπως είχε την δυνατότητα να το κάνει να επιδιώξει ένα modus vivendi πλανητικών στρατηγικών ισορροπίας και συμφερόντων. Επίσης, αποτελεσματικούς θεσμούς διεθνούς διακυβέρνησης κοινών κινδύνων και κοινών προβλημάτων αντίστοιχους με τις συμφωνίες SALT/ABM το 1972-3 και Ευρωπυραύλων την δεκαετία του 1980 – πχ για την τρομοκρατία, τον κίνδυνο πυρηνικού ολοκαυτώματος κτλ.
Τρίτον, παρά το ότι ολοφάνερα έτσι προσανατολίζεται η νέα Αμερικανική κυβέρνηση η σταθεροποίηση ενός διεθνούς συστήματος με όρους ισορροπίας και συμφερόντων είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, ιδιαίτερα μετά τους δύο συντρέχοντες μεγάλους πολέμους και τις άλλες διενέξεις στις περιφέρειες. Για παράδειγμα, πριν τον άχαρο και άσκοπο πόλεμο της Ουκρανίας ένα κύριο επιχείρημα πολλών -συμπεριλαμβανομένων των Γκωλικών αλλά και τα υπονοούμενα του Μακρόν το 2019 -το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό …)- ήταν ο στρατηγικός ορθολογισμός με την επιδίωξη μιας νέας πλανητικής ισορροπίας και ιδιαίτερα την «ήπια» ανάσχεση τυχόν κινεζικών ηγεμονικών αξιώσεων με προσέγγιση της Ρωσίας. Αντί αυτού είχαμε τον πόλεμο της Ουκρανίας, την σύγκλιση των Ανατολικών μεγάλων δυνάμεων, τον κίνδυνο πυρηνικού ολοκαυτώματος και την πρόκληση της συντρέχουσας πρωτοφανούς διεθνούς αστάθειας.
Τέταρτο, αφού τονιστεί ότι το εγχείρημα των σημερινών Αμερικανών ηγετών για νέες ισορροπίες χωρίς πολέμους δεν είναι μόνο δύσκολο αλλά ίσως και ανέφικτο, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής κύρια και σημαντικά.
Α) Σε μια εκτιμάται σημαντική συνέντευξη του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Ρόμπιο στις 30.1.2025 (https://x.com/MyLordBebo/status/1885593143413751958) προσδιόρισε το σκεπτικό και την απόφαση οι στρατηγικές αποφάσεις τους να απορρέουν από πολιτικό και στρατηγικό ορθολογισμό, δηλαδή να εδράζονται στο εθνικό συμφέρον όλων των εμπλεκομένων δυνάμεων και πάνω στην πλάστιγγα κόστους/οφέλους εναλλακτικών προσεγγίσεων να επιλέγονται οι πλέον συμφέρουσες (όλων). Ταυτόχρονα ο ΥΠΕΞ τόνισε ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν κατανοήσει την έλευση του Πολυπολισμού και τις συνέπειες.
Β) Για πολλά ζητήματα οι ΗΠΑ (Γροιλανδία, Παναμάς, Καναδάς, Γάζα) αλλά και άλλες ηγεμονικές δυνάμεις όπως η Ρωσία (Ουκρανία αλλά εν δυνάμει όχι μόνο) και η Κίνα (Ταϊβάν) ήδη υιοθετούν αναθεωρητικές θέσεις οι οποίες εάν εκπληρωθούν προκαλούν ριζική αλλαγή της δομής και των λειτουργιών των διεθνών θεσμών και τους διεθνούς δικαίου. Τι έπεται; Μάλλον άγνωστο ή δύσκολο να προβλεφθεί, όπως δύσκολο είναι να προβλέψουμε κατά πόσο θα επιμείνουν σε αυτές και άλλες αναθεωρητικές στάσεις ή κατά πόσο με όρους κοινών συμφερόντων θα επιδιώξουν το προαναφερθέν modus vivendi πλανητικά και στις περιφέρειες. Ο ρόλος των κρατικών επιτελείων κάθε κράτους είναι να μελετούν, σταθμίζουν και εκτιμούν ορθά το πως εξελίσσονται αυτά τα ζητήματα.
Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να αναφερθεί συνοπτικά, είναι πως μέχρι να σταθεροποιηθούν οι τάσεις -εάν σταθεροποιηθούν- αν κάτι είναι σίγουρο είναι ότι θα έχουμε αλλαγές συνόρων ή και περίπου κατεδάφιση κρατών όπως στην Συρία. Πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη των όπως πάντα ανελέητων ηγεμονικών συναλλαγών και ανακατατάξεων αναλώσιμα θα είναι α) εκείνα τα περιφερειακά κράτη
α) τα οποία δεν στηρίζουν τις αποφάσεις στο εθνικό συμφέρον,
β) δεν διαθέτουν επαρκή ισχύ και αξιόπιστη εθνική στρατηγική υιοθετώντας αντίθετα κατευναστικές στάσεις,
γ) δεν γνωρίζουν να συναλλάσσονται εντός και εκτός συμμαχιών για συμμετρικές σχέσεις με όρους εθνικών συμφερόντων και
δ) στις πολιτικές και άλλες συζητήσεις καταμαρτυρείται πως κυριαρχεί άγνοια τόσο του χαρακτήρα και των λειτουργιών κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος όσο και τον διαχρονικά πανόμοιο χαρακτήρα των στρατηγικών των ηγεμονικών δυνάμεων.
*Το παραπάνω κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στην ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 9 Φεβρουαρίου 2025
