Η επιστημονική φαντασία αποτελεί διαχρονικά ένα αγαπημένο παιχνίδι για τους ανθρώπους. Ένα κουίζ που ταυτίζεται με την φύση μας. Ξεκινά από την παιδική ηλικία, όταν δημιουργούμε ένα κόσμο χωρίς προβλήματα και εμπόδια από τους φυσικούς νόμους και συνεχίζεται κατά την ενηλικίωση όταν ορισμένοι άνθρωποι καταφέρνουν να πραγματώσουν την παιδική φαντασίωση: Την διερεύνηση και τον «μαγικό» έλεγχο όσων μας περιβάλλουν. Πώς γίνεται να ταξιδεύεις στα αστέρια, να κινείσαι με φυσική άνεση στο σύμπαν και να θεραπεύεις ασθένειες;
Για τα δύο πρώτα αδυνατώ να σας μεταφέρω απαντήσεις, τώρα. Για το τρίτο, όμως, είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με τον επιστήμονα που κατάφερε να ζωντανέψει τις εικόνες των παιδικών μου φαντασιώσεων για την θεραπεία των ασθενειών. Η συνομιλία μαζί του με παρέπεμψε στην γαλλική παιδική σειρά του ’80 «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν η Ζωή», η οποία αναφερόταν στο ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του και παρουσίαζε μέσα από κινούμενα σχέδια την επιστημονική γνώση.
Ο Καθηγητής Κώστας Δεμέτζος κατάγεται από το «χωριό των Πανεπιστημιακών», την Φουρνή. Ανήκει στην κατηγορία εκείνων των επιστημόνων που φέρνουν πιο κοντά στο «σήμερα» το ευοίωνο «αύριο» του ανθρώπινου πολιτισμού. Έχει όμως παράλληλα την ικανότητα να μετατρέπει την εξειδικευμένη επιστημονική γνώση σε προσιτές εικόνες, στοιχείο που απαιτεί βαθιά και ολοκληρωμένη παιδεία.
Ο κ. Δεμέτζος είναι καθηγητής Φαρμακευτικής Τεχνολογίας & Νανοτεχνολογίας στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος της Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρείας (ΕΦΕ), μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Επιστημών (2014-2016) και σημερινός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία.
Εκτιμώ ωστόσο πως η «μαγική» του ιδιότητα αφορά τη Διεύθυνση του Εργαστηρίου Φαρμακευτικής Τεχνολογίας «Demetzos Lab» όπου δεκάδες επιστήμονες όλων των επιπέδων σπουδών ασχολούνται με την εφαρμοσμένη νανοτεχνολογία στα φάρμακα.
Το έργο και η 30χρονη επιστημονική του καριέρα τυγχάνει ευρείας αναγνώρισης και δεν είναι τυχαίο πως τιμήθηκε με το βραβείο Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών για την επιστημονική του συνεισφορά στη Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία. Η τελετή πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της επίσημης συνεδρίασης στις 21 Δεκεμβρίου του 2018 στην αίθουσα των Μεγάλων Τελετών της Ακαδημίας Αθηνών μετά την ομόφωνη απόφαση της Ολομέλειας της Ακαδημίας Αθηνών. Το Βραβείο απονεμήθηκε στον κ. Δεμέτζο, για το επιστημονικό του έργο «Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία, Θεμελιώδεις και Πρακτικές Εφαρμογές», με την επισήμανση πως πρόκειται για πρωτότυπο έργο που προβλέπει πολυτομεακές προσεγγίσεις όσον αφορά το σχεδιασμό και την ανάπτυξη καινοτόμων νανοσυστημάτων για την παροχή φαρμάκων και θεραπευτικών βιομορίων για τη θεραπεία ασθενειών.
Πριν λίγες ημέρες βρέθηκε στην Κρήτη και συμμετείχε σε διοργάνωση του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και της Ελληνικής Εταιρείας Νανοτεχνολογίας σε επιστήμες Υγείας (ΕΛΕΝΕΠΥ) όπου και θα αναφερθεί σε ογκολογικά φάρμακα υψηλής τεχνολογίας. Το σεμινάριο που έκανε αφορά προϊόντα νανοτεχνολογίας που υπάρχουν στις ογκολογικές κλινικές και εξήγησε πως λειτουργούν και πως μπορούν να γίνουν περισσότερο ασφαλή και αποτελεσματικά.
Η Τροία και ο πόλεμος του καρκίνου
Δεν θα μπορούσα λοιπόν, στη συνομιλία μαζί του, παρά να επιστρέψω στην επιθυμία μου να λάβω απαντήσεις στα αθώα παιδικά ερωτήματα: «Θα μπορούσε κάποτε να δημιουργηθούν αόρατα ρομποτικά συστήματα που να μεταφέρουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα ισχυρά φάρμακα για την θεραπεία των πιο σκληρών ασθενειών;», είναι το πρώτο.
Η απάντηση είναι αφοπλιστική. Υπάρχουν ήδη σήμερα. Μάλιστα, θα μπορούσαν να προσομοιάζουν στους «κατακτητές της Τροίας», που εισβάλλουν με τον δούρειο Ίππο ως «νανο-ρομπότ» στο ανθρώπινο σώμα και μόλις φτάσουν στο κατάλληλο σημείο απελευθερώνουν το τοξικό φάρμακο που μεταφέρουν, για να πολεμήσουν αποκλειστικά, τα κύτταρα που αφορούν την ασθένεια.
«Ουσιαστικά μιλάμε για αόρατα ρομποτικά συστήματα τα οποία μεταφέρουν σημαντικά φάρμακα για την θεραπεία ασθενών. Εκτός από τα ογκολογικά φάρμακα, η νανοτεχνολογία χρησιμεύει για την αντιμετώπιση κι άλλων σοβαρών ασθενειών. Ασφαλώς είναι τοξικά φάρμακα που έχουν εγκλωβιστεί σε νανοσωματίδια και λειτουργούν ως δούρειοι ίπποι που μέσα τους μεταφέρουν τους πολεμιστές. Τους απελευθερώνουν μόλις βρουν το καρκινικό κύτταρο. Μόνο μέσα στην Τροία», υπογραμμίζει ο κ. Δεμέτζος.
Αυτή την «στρατηγική του πολέμου», τη σημασία, την αξία και την αποτελεσματικότητά της, θα εξηγήσει στο σεμινάριο που θα κάνει στα πλαίσια της ημερίδας «εφαρμοσμένη νανοτεχνολογία στις επιστήμες υγείας και περιβάλλοντος» που θα γίνει την Κυριακή 30 Ιουνίου 2019 στο κεντρικό αμφιθέατρο του ΙΤΕ.
Ο καθηγητής θα εξηγήσει στους γιατρούς, αλλά κυρίως στους φαρμακοποιούς των Νοσοκομείων τη λογική της επιστήμης και της τεχνολογίας που κρύβεται πίσω από τα νανορομποτικά προϊόντα, δηλαδή, τη χρήση και την ασφάλεια των φαρμάκων, ώστε να κάνουν τη θεραπεία ακόμα πιο αποτελεσματική σε σοβαρές νόσους, όπως ο καρκίνος.
Εξατομικευμένη θεραπεία
Ο καρκίνος σε όλες του τις μορφές, δεν είναι ο μόνος μεγάλος αντίπαλος για την υγεία του σημερινού ανθρώπου. Έξαρση παρουσιάζουν τα αυτοάνοσα νοσήματα, ενώ πλέον ανιχνεύονται γονιδιακά νοσήματα που στο παρελθόν τα αγνοούσαμε και οφείλονται σε βλάβες ή μεταλλάξεις γονιδίων.
Το δεύτερο «παιδικό» ερώτημα που ανακύπτει στην εποχή της έξαρσης των τεχνολογιών είναι αν «όλοι αυτοί οι μεγάλοι αντίπαλοι του ανθρώπου, μπορούν να νικηθούν;».
Σύμφωνα με όσα επισημαίνει ο καθηγητής «είμαστε αρκετά κοντά», αφού βρίσκονται σε κλινική ανάπτυξη προϊόντα νανοτεχνολογίας, βιοτεχνολογίας ή και νανο-βιοτεχνολογίας που προσφέρουν μεγάλες προοπτικές σε μία ακόμα συγκεκριμένη κατεύθυνση, η οποία στο παρελθόν ανήκε στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας. «Να μπορέσουν μελλοντικά», όπως σημειώνει ο βραβευμένος ακαδημαϊκός, «να φτιαχτούν εξατομικευμένες θεραπείες, για κάθε ασθενή προσωπικά κι όχι για μεγάλους πληθυσμούς όπως γίνεται σήμερα».
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό πρακτικά; «Ασθενείς π.χ. που έχουν ρευματοειδή αρθρίτιδα, ένα σοβαρό αυτοάνοσο νόσημα, σήμερα λαμβάνουν όλοι τα ίδια φάρμακα. Στόχος είναι να χορηγηθεί ένα ξεχωριστό φάρμακο, προσαρμοσμένο στον συγκεκριμένο ασθενή».
Αυτή είναι η προοπτική όπως εξηγεί ο κ. Δεμέτζος αναφερόμενος στις εξαιρετικά καινοτόμες ρομποτικές θεραπείες που έχουν προχωρήσει σε επίπεδο κλινικής έρευνας, αλλά δεν έχουν ακόμα το ρυθμιστικό πλαίσιο για να μπορέσουν να εφαρμοστούν αφού η επιστήμη και η τεχνολογία προηγούνται των ρυθμών της κοινωνίας. Κι αυτό είναι ένα πρόβλημα, αρκετά σημαντικό.
Συνεπώς, στις συνθήκες που διαμορφώνονται, έχουν ανακύψει και ζητήματα βιοηθικής, αρκετά κρίσιμα για την διασφάλιση του ανθρώπινου είδους που ο διαπρεπής ερευνητής αναγνωρίζει. Στοιχείο που ασφαλώς έχει τη δική του βαρύτητα.
Για τον κ. Δεμέτζο η εξατομικευμένη θεραπεία αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση που χρειάζεται την στήριξη της κοινωνίας η οποία πρέπει να είναι ενημερωμένη και να διεκδικεί.
«Υπάρχουν ασθένειες από τις οποίες νοσούν μόλις 30 άτομα σε όλη την Ευρώπη. Τι θα κάνουμε για αυτούς; Θα τους αφήσουμε; Ή η βιομηχανία θα παράξει πανάκριβα και προωθημένα προϊόντα για αυτά τα άτομα; Προσωπικά, υποστηρίζω πως πρέπει να φτιαχτεί το φάρμακο, όσο κι αν κοστίζει ακόμα και για ένα άτομο. Αυτό είναι θέμα ηθικής και αφορά την κοινωνία μας», επισημαίνει ο καθηγητής.
Μάλιστα διαπιστώνει – στην κατακλείδα των λόγων του – πως αν η κοινωνία απωλέσει την ανθρωπιστική ηθική και κινείται μόνο σε επίπεδο χρηστικής αντιμετώπισης της τεχνολογίας, «αν χαθούν οι ανθρωπιστικές αξίες και οι παραδόσεις μας, τότε δεν θα μπορέσουμε να πιέσουμε να παραχθεί ένα ακριβό φάρμακο ακόμα και για ένα ασθενή».
Η τελευταία επισήμανση αποτυπώνει με σαφήνεια το διακύβευμα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους: Το στοίχημα της εξέλιξης, της τεχνολογίας και της επιστήμης δεν μπορεί να κερδηθεί χωρίς τις αρχές και τις αξίες που διαμόρφωσαν διαχρονικά τον πολιτισμό μας. Όσο άνθρωποι της επιστημονικής κοινότητας όπως ο βραβευμένος καθηγητής δημιουργούν σύγχρονα φάρμακα, στηρίζοντας την ένταξη τους σ’ ένα πλαίσιο διαχρονικών αξιών, η ελπίδα για καλύτερο μέλλον παραμένει ζωντανή.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ
