Η συμπολίτισσα Άννα Τζώρτζη είναι Πνευμονολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Της ζητήσαμε να μας απαντήσει σε επίκαιρα ερωτήματα, σχετικά με τις πανδημίες και τους ιούς, με τα εμβόλια και τη δημόσια υγεία.
- Πώς προκύπτει μια πανδημία;
Η εμφάνιση ιογενούς πανδημίας εξαρτάται από ένα τυχαίο φυσικό γεγονός, που προκύπτει συγκυριακά, προϋποθέτοντας τη στενή επαφή τριών διαφορετικών ζωικών ειδών. Ο ιός του πρώτου ζωικού είδους, μολύνει το ενδιάμεσο είδος (ξενιστής). Στον οργανισμό του ξενιστή, ο αρχικός ιός ανασυγκροτείται γενετικά, αποκτώντας και γονίδια του ξενιστού, που συνήθως είναι ένα θηλαστικό, συχνά χοίρος. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός εντελώς καινούριου, νεοεμφανιζόμενου ιού, που στην περίπτωση στενής επαφής με το τρίτο είδος, ένα άλλο θηλαστικό όπως ο άνθρωπος, το μολύνει. Στο βαθμό που πρόκειται για πρωτοεμφανιζόμενο ιό, το ανθρώπινο είδος δεν διαθέτει αντισώματα που είναι και το μέσο άμυνας, επομένως δεν υπάρχει ανοσία (ατομική ή αγέλης), λόγος που εξηγεί το υψηλό δυναμικό του συγκεκριμένου ιού για πρόκληση πανδημίας.
Στην περίπτωσή μας, ο ιός της νυχτερίδας, ανασυγκροτήθηκε γενετικά στο σώμα ενός ενδιάμεσου ζώου, δημιουργώντας τον καινούριο ιό, SARSCoV-2, ο οποίος στη συνέχεια μόλυνε τον άνθρωπο στην υγρή αγορά της Wuhan στην Κίνα, περί τα τέλη του 2019, ακόμα όμως δεν γνωρίζουμε ποιο ζωικό είδος είχε τον ενδιάμεσο ρόλο του ξενιστή.
- Είναι καινούριο φαινόμενο η πανδημία;
Αυτή βέβαια δεν είναι η πρώτη πανδημία που γνώρισε η ανθρωπότητα. Εκτός από τις αναφορές λοιμών στην αρχαία Ελλάδα, η πρώτη ιστορική αναφορά για πανδημία τοποθετείται στο 1510 περίπου (επρόκειτο για γρίπη), ενώ στον 20ο αιώνα έχουν εμφανιστεί πανδημίες γρίπης το 1918, το 1957 και του 1968. Στον 21ο αιώνα έχουμε ήδη μια πλούσια εμπειρία, με την πανδημία γρίπης (2009) και τις ακόμα πιο πρόσφατες πανδημίες SARS-CoV-1 (2003) και MERS (2012).
- Μήπως είναι πιο συχνές τα τελευταία χρόνια οι πανδημίες; Αν ναι μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα έρθει η επόμενη;
Παρά το ότι δεν υπάρχει κάποιο μοντέλο πρόβλεψης σχετικά με το πότε θα έρθει μια νέα πανδημία, υπάρχει εντούτοις σημαντική συσχέτιση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, υπό την έννοια ότι έχουμε δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες που κάνουν το τυχαίο φαινόμενο της δημιουργίας ενός πανδημικού ιού πολύ πιο πιθανό, ενώ επιπλέον ευνοούν τη δυνατότητα ταχύτερης εξάπλωσής του: παγκοσμιοποίηση, καταστροφή περιβάλλοντος, εκτόπιση πολλών ζωικών ειδών από το φυσικό τους περιβάλλον, κλιματική αλλαγή, διείσδυση του ανθρώπου σε περιοχές που τον φέρνουν σε επαφή με νέα ζωικά είδη και μικροοργανισμούς που υπό άλλες συνθήκες δεν θα συναντούσε, εντατική γεωργία, εντατική κτηνοτροφία που ασκείται με ακραίες συνθήκες, καθώς και οι υγρές λεγόμενες αγορές, όπως εκείνη που είδαμε πρόσφατα στη Wuhan.
Η τρέχουσα πανδημία, κρούει ένα ακόμη καμπανάκι κινδύνου, προηγήθηκαν άλλα 3, στα οποία μάλλον κωφεύσαμε. Αν και η πρόβλεψη μιας πανδημίας είναι εξαιρετικά δύσκολη, στο χέρι μας είναι, έστω και κάπως αργά, να χρησιμοποιήσουμε την πρόσφατη εμπειρία σαν μάθημα στην πράξη, ώστε αφενός να ελέγξουμε πιο γρήγορα την εξάπλωση της νόσου (COVID-19) και αφ’ ετέρου να είμαστε σωστά προετοιμασμένοι, γνωρίζοντας εκ των προτέρων, πώς να συμπεριφερθούμε σωστά σε κάθε επόμενη επιδημία. Θυμίζω την περίπτωση της Σιγκαπούρης και του Hong-Kong, που με την εμπειρία της διαχείρισης του SARS-CoV-1, έδρασαν πολύ γρήγορα, υιοθετώντας νωρίς όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα ώστε κατάφεραν να ελέγξουν άμεσα την τρέχουσα πανδημία.
- Διαφέρουν οι Κοινωνικές Επιπτώσεις της SARS–CoV-2 από προηγούμενες πανδημίες και πώς;
Μια πανδημία επιφέρει στο σύνολο της κοινωνίας, εκτός από το βαρύ υγειονομικό φορτίο της νοσηρότητας και απώλειας ζωής, πρόσθετη πολυεπίπεδη καταπόνηση. Ο πολίτης σήμερα, εν μέσω περιορισμού κυκλοφορίας και συναναστροφών, βάλλεται αδιάκοπα από την τρομολαγνεία κάποιων μέσων επικοινωνίας, τη μονότονη απαρίθμηση κρουσμάτων και θανάτων και την παραπληροφόρηση από μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνεται από πρωτόγνωρο άγχος και ανασφάλεια, ανεξαρτήτως της ατομικής του υγείας και εκείνης του ευρύτερου περιβάλλοντός του. Η αναζήτηση αντικειμενικής πληροφορίας ανάγεται σε απαιτητικό αγώνα. Επιπλέον, καλείται καθημερινά να επεξεργαστεί τη συνεχή ροή ενός τεράστιου όγκου επιστημονικής πληροφορίας, με αντικρουόμενες ενίοτε απόψεις, καθώς για πρώτη φορά η εν τη γενέσει της ερευνητική δραστηριότητα φθάνει στη δημοσιότητα πρόωρα, πριν ακόμη διασφαλιστεί η επιστημονική της εγκυρότητα.
Παράλληλα η ίδια η νόσος, καινούρια για την ιατρική κοινότητα, αντιμετωπίζεται στην κλινική πράξη διαφορετικά, ανάλογα με την αποκτώμενη γνώση, ενώ ακόμη δεν είναι ακριβώς γνωστές όλες οι πτυχές της.
Η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα σύνθετο πρόβλημα του οποίου τα δεδομένα ανακαλύπτει στην πορεία. Για κάποιους η λύση φαντάζει μακρινή ή αδύνατη.
- Μπορεί η πανδημία να θεωρηθεί φορέας ανανέωσης;
Μετά βεβαιότητος, ακόμα και το μισοάδειο ποτήρι είναι πάντοτε μισογεμάτο.
Εγκλωβισμένοι στα σπίτια μας, έχουμε την εντύπωση ότι όλα έχουν σταματήσει, όμως η αλήθεια είναι πως όλα κινούνται ταχύτατα. Ακόμα δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ, ίσως πιο γρήγορα από ότι θα ερχόταν χωρίς την πανδημία.
Ιστορικά, οι πανδημίες όπως και οι παγκόσμιοι πόλεμοι, λειτούργησαν πάντοτε καταλυτικά, ώστε εκτός από το αναμφίβολα τραγικό τους αποτύπωμα, αποτέλεσαν εφαλτήρια αλλαγών και εξώθησαν την ανθρωπότητα να υιοθετήσει πιο γρήγορα καινοτομίες.
- Ψηφιακή εποχή και πανδημία SARS–CoV-2: Μια -θετική- συγκυρία
– Επανερχόμενη στο σήμερα, θυμίζω την ταχύτατη εφαρμογή της ψηφιακής τεχνολογίας σε όλες τις δραστηριότητές μας, που επιτρέπει εργασία, μάθημα και ηλεκτρονικές συναλλαγές από απόσταση, τις εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης σε διάφορα πεδία, καθώς και τα επιτεύγματα γενετικής και βιοτεχνολογίας που αποκωδικοποίησαν πολύ γρήγορα το γονιδίωμα του ιού και μας έδωσαν διαγνωστικά τεστ και δυνητικά εμβόλια σε χρόνο που πριν 10 μήνες θα έμοιαζε με φαιδρό ανέκδοτο. Θυμίζω επίσης την πρόσφατη αποστολή στον Άρη που επισκιάσθηκε από τα πανδημικά δεδομένα. Δεν είναι τυχαίο που η NASA ονόμασε το ρομπότ που έστειλε στον Άρη perseverance (επιμονή). Η λύση κάθε προβλήματος, μαθηματικού ή άλλου, επιτυγχάνεται με ψυχραιμία, λογική, κατανόηση των δεδομένων και επιμονή.
- Τι μπορούμε να κάνουμε κάτω από τις τρέχουσες συνθήκες του δεύτερου κύματος;
Με αισιοδοξία λοιπόν, οπλισμένοι με υπομονή και εφαρμόζοντας όλοι μας σωστά τα προστατευτικά μέτρα, θα δώσουμε χρόνο στα συστήματα υγείας να λειτουργήσουν μέσα στο όριο των δυνατοτήτων τους χωρίς να καταρρεύσουν, στην πολιτεία να σχεδιάσει το περιβάλλον της οικονομικής ανάρρωσης και στη διεθνή ερευνητική κοινότητα να φθάσει στην πολυπόθητη λύση του εμβολίου.
Το εμβόλιο
- Το αναμενόμενο εμβόλιο και η αξία των εμβολιασμών γενικότερα
Μια σημαντική διαφορά της σημερινής πανδημίας από εκείνη του 1918, έγκειται ακριβώς στην προοπτική του εμβολίου έναντι του νέου κορωνοϊού, που θα είναι διαθέσιμο στο άμεσο μέλλον. Φαντασθείτε πόσο διαφορετική εξέλιξη θα είχε η πανδημία του 1918 η οποία διήρκεσε τρία χρόνια, αν τότε υπήρχε το αντιγριπικό εμβόλιο. Ο εμβολιασμός είναι αναμφισβήτητα η αποτελεσματικότερη, ασφαλέστερη και οικονομικότερη μέθοδος πρόληψης. Η ενημέρωση με τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα από έγκυρους φορείς εγγυάται προστασία από τη συνωμοσιολογία, τη διστακτικότητα και τον σκεπτικισμό που καλλιεργούνται για τα εμβόλια από πηγές αμφιβόλου αξιοπιστίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσω πόσο ιδιαίτερα σημαντικό είναι να συνεχίσουμε κανονικά τους τακτικούς εμβολιασμούς παιδιών και εφήβων και εν μέσω πανδημίας. Έτσι θα διατηρήσουμε τα οφέλη που απέδωσαν δεκαετίες εφαρμογής εμβολιαστικών προγραμμάτων, οδηγώντας στην εκρίζωση πολλών νόσων τις οποίες οι νεότεροι γιατροί είχαν την τύχη να συναντήσουν μόνο από τη βιβλιογραφία.
- Πώς να διαφυλάξουμε τη Δημόσια Υγεία, την Υγεία όλων μας;
Η Δημόσια Υγεία είναι αγαθό που κάθε νοήμων άνθρωπος και αναπτυγμένη κοινωνία θα πρέπει όχι μόνο να διαφυλάξει αλλά και να αναβαθμίσει, καθώς η υγεία είναι προϋπόθεση ευημερίας, προόδου, κοινωνικής και ατομικής ευεξίας. Η υιοθέτηση της μάσκας, των κοινωνικών αποστάσεων, της ατομικής υγιεινής και στη συνέχεια του εμβολιασμού, είναι συμπεριφορά υψηλής υπευθυνότητας, που υποδεικνύει αντίληψη του ειδικού βάρους των περιστάσεων και αποδίδει τον σεβασμό που αρμόζει στο ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό και όλους εκείνους που αγωνίζονται να εξοικονομήσουν μία ακόμη νοσηλευτική κλίνη για κάποιον από εμάς και όχι αν και πώς θα διασκεδάσουν στο ρεβεγιόν των εορτών…
- Η Άννα Τζώρτζη είναι Πνευμονολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια, Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας – Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος,George D. Behrakis Research Lab
– Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία (Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας
– Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος: @instituteofpublichealthacg·Education
– George D. BehrakisResearchlab: www.researchlab.gr.)
